Znate li ko je “kralj sapuna”: Drevna tradicija vrhunskih majstora sirijskog grada

Zbog svoje raznovrsnosti i kvaliteta, alepski sapun se naziva i „kraljem među sapunima“. Kao što mu ime govori, sapun je porijeklom iz drevnog sirijskog grada Alepa. To je stjecište raznih civilizacija i imperija. Grad koji je u dva navrata pominjao i Vilijem Šekspir. Do skorašnjih turobnih ratova bio je poznat upravo po sapunu, koji se na tradicionalan način pravi hiljadama godina, uz iste metode i sastojke.

U današnjem svijetu ime grada se skoro unisono izgovara kao Alepo. U doba antike bio je poznat kao Kalpe ili Kalibon. Grci i Rimljani su ga znali kao Beroea. Tokom krstaških ratova i ponovo tokom mandata za Siriju i Liban od 1923. do 1946. godine, korišćen je naziv Alep. Tako je ime Alepo svojevrsna italijanizovana verzija prethodnog imena.

Alepo je glavni grad istoimene pokrajine, najmnogoljudnije u Siriji. Sa procijenjenom populacijom od 2.098.000 stanovnika po popisu iz 2021. godine, do skoro je bio najveći grad u Siriji. Sada je taj epitet preuzeo glavni grad Damask.

Alepo je jedan od najstarijih neprekidno naseljenih gradova u svijetu. Spekuliše se da je vjerovatno bio naseljen još tokom šestog milenijuma prije nove ere. Iskopavanja na lokalitetima Tel as-Savda i Tel al-Ansari, južno od starog jezgra grada, pokazuju da su tu oblast zauzeli Amoreti u drugom dijelu trećeg milenijuma prije nove ere.

Alepo, biser Levanta

Alepo se smatra jednim od glavnih centara arapske tradicionalne i klasične muzike. Kudud Al Halabija (doslovno „muzičke mjere Alepa“ su tradicionalne sirijske pjesme koje kombinuju tekstove na klasičnom arapskom jeziku na osnovu poezije Al-Andalusa) uvrštene su na UNESCO listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa.

Alepo je okružen zasadima maslina, orašastim plodovima i voćem. Njegova kuhinja je proizvod plodne zemlje duž Puta svile (ukoliko ikada zađete u ove krajeve ne propustite kibeh meqliyyeh darawish).

Sve do izbijanja bitke za Alepo u julu 2012. godine između sirijske vlade i opozicije, grad je bio poznat po autentičnom noćnom životu, iako sada to djeluje potpuno nadrealno.

Grad su činili mnogobrojni hamami (u jednom momentu njih 177), džamije, sukovi iz 14. vijeka. Dio istorije čiju patinu su stvarale mnogobrojne ere, od antičke, preko ranoislamske, seldžučke, mamlučke, otomanske, francuske. Zapadna predgrađa Alepa su dom grupi istorijskih mjesta i sela poznatih kao Mrtvi gradovi. Oko 700 napuštenih naselja u sjeverozapadnim djelovima Sirije prije 5. vijeka sadrže ostatke hrišćanske i vizantijske arhitekture. Alepo spominje u svojim djelima i legendarni Vilijem Šekspir, u Magbetu i Otelu.

Al-Madina suk odnosno bazar, bio je uz prekide aktivan trgovački centar za uvoznu luksuznu robu. Poput sirove svile iz Irana, začina, vunu, boje iz Indije, kafu iz Damaska. I sapun, koji je prije turobih ratova bio glavna asocijacija na Alepo širom svijeta. I koji je po vjerovanjima upravo i nastao u glavnom gradu Levanta.

Tehnika izrade

Porijeklo sapuna iz Alepa je nepoznato, ali postoje brojne neprovjerene tvrdnje o njegovoj drevnosti. Povezuju ga i sa egipatskim i sirijskim kraljicama, Kleopatrom i Zenobijom, koje su ga koristile. Iako se tvrdilo da je koncept pravljenja sapuna uveden na Zapad sa Levanta nakon prvih krstaških ratova, sapun je bio poznat Rimljanima u prvom vijeku nove ere. Zosimo iz Panopolisa je opisao proces stvaranja sapuna u jednom od svojih spisa.

Tokom mnogo vjekova, pravljenje prvog tvrdog kastiljskog sapuna (tvrdi sapun na bazi maslinovog ulja napravljen u stilu sličnom onom koji potiče iz regije Kastilja u Španiji) sastoji se od nepromijenjenog procesa, čiji sastojci su uvijek, bez izuzetka, isključivo bili maslinovo ulje i lovorovo ulje (tačnije ulja lovorovih bobica, vode i lužine).

Alepski sapun je u potpunosti biorazgradiv. Proces saponifikacije počinje zagrijevanjem vode (ispod kazana je vatra koja zagrijeva sadržaj do ključanja) i natrijum hidroksida do određene temperature u velikom kotlu. Potom se dodaje maslinovo ulje, koje se drži na visokoj temperaturi 12 sati, nakon čega se ostavlja da odstoji. Jedan od trikova starih majstora je zagrijevanje smjese destilacijom vodene pare. To omogućava bolju kontrolu temperature, jer ukoliko temperatura postane previsoka, ulja gube svoja korisna svojstva i esencije.

Sljedećeg dana zagrijeva se sav sadržaj u kazanu, koji se miješa sa lovorovim uljem koje je prethodno procijeđeno. U ovom trenutku, sapun je velika, zelena, ravna masa koja se ostavlja na jedan dan kako bi se stvrdnula i ohladila. Dok se sapun hladi, radnici sa drvenim daskama vezanim za noge hodaju preko sapuna kako bi pokušali da ujednače debljinu.

Devet mjeseci za sušenje

Dobijena sapunska pasta se zatim nekoliko puta ispira slanom vodom kako bi se uklonili tragovi kaustičnih supstanci. Natrijum hlorid koji se nalazi u alepskom sapunu potiče iz ove faze. Voda se zatim uklanja iz kotla i reciklira. Ove faze su dio procesa saponifikacije.

Ulje se transformiše u molekule sapuna prirodnom hemijskom reakcijom između ulja i natrijum hidroksida, nakon čega se sapunska pasta raspoređuje u umivaonik i gladi po površini. Kada očvrsne, ručno se siječe na karakteristične blokove sapuna. Kao što su slikari ostavljali svoje ime na platnu, i stari persijski majstori na svojim tepisima Kom, Isfahan ili Tabris, tako je i svaki imao ručno otisnuto ime ili pečat kuće koja je iza njegovog pravljenja stajala.

Posljednji čin u proizvodnji je polaganje sapuna na palete koji se dijele u odnosu na procente lovorovog ulja (koncentracija lovorovog ulja, obično 2-20%, određuje kvalitet i cijenu sapuna), prije nego što se stave u provjetrene podrume, daleko od sunca.

Ova faza ujedno označava i početak perioda sušenja koje traje najmanje devet mjeseci. Tokom ovog perioda sapuni oksidiraju na površini i poprimaju žutu, braonkastu boju, zadržavajući maslinasto zelenu boju iznutra. Tokom ove faze alepski sapun gubi trećinu svoje težine (sa 300 grama na 200 grama), dok se sadržaj vlage u sapunu takođe smanjuje, čineći sapun tvrdim i dugotrajnim. Dok stari, sapun prolazi kroz nekoliko hemijskih promjena. Slobodni alkalni sadržaj sapuna (koji nije reagovao sa uljem tokom saponifikacije) se raspada pri sporoj reakciji sa vazduhom.

Nakon završetka perioda sušenja sapuni se čiste, umotavaju u folije, pakuju i stavljaju na palete kako bi bili spremni za isporuku.

Moderna proizvodnja

U 20. vijeku, uvođenjem hladnog procesa pravljenja sapuna, zanatlije iz Alepa počeli su da dodaju razne biljke i eterična ulja u svoje sapune. Te novine nisu pretjerano zainteresovale i inicirale lokalno stanovništvo da promijeni svoje higijenske navike, satkane od maslina i lovora, i ničega drugog.

Danas se većina sapuna iz Alepa, posebno onaj koji sadrži više od 16% lovorovog ulja, izvozi u Evropu i Istočnu Aziju. Sapun se odavno ne koristi isključivo kao sredstvo za svakodnevno pranje ruku i tijela, već i kao maska za lice, krema za brijanje i kupka za bebe. Lovorovo ulje dokazano je efikasno sredstvo za čišćenje sa antimikrobnim i antigljivičnim svojstvima. I za kraj jedan kuriozitet, za razliku od većine sapuna, neki alepski sapuni će plutati u vodi, za dodatni ugođaj.

Pavle Jakšić, Forbes Srbija