Damjanović: SEEIIST je u programu Horizon 2020 bio među najbolje rangiranim projektima

Projekat izgradnje Međunarodnog instituta za održive tehnologije na prostoru Jugoistočne Evrope (SEEIIST) je 2020. godine uspješno aplicirao u okviru jednog od najkonkurentnijih evropskih programa – Horizon 2020 (H2020) i u konkurenciji sa najeminentnijim evropskim istraživačkim infrastrukturama (evropskim gigantima), ova aplikacija bila je među najbolje rangiranima i dobila je finansiranje od 5 miliona eura.

To je kazala bivša ministarka nauke, naučnica Sanja Damjanović koja je pokrenula projekat 2017. godine.

Objasnila je da je paralelno sa naučnom aplikacijom, Crna Gora 2020. godine, tada kao politički lider projekta, kandidovala SEEIIST za ESFRI Roadmap 2021, prestižnu listu najvažnijih evropskih istraživačkih infrastruktura.

„SEEIIST je bio prva inicijativa iz oblasti medicine koja je ikada aplicirala za ESFRI (European Strategy Forum on Research Infrastructures) i istovremeno prva takva inicijativa iz regiona. Iako je aplikacija dobila visoke ocjene u segmentima naučne i tehnološke izvrsnosti, u drugoj fazi evaluacije izostalo je političko liderstvo zbog unutrašnjih političkih izazova u Crnoj Gori, što je rezultiralo negativnim ishodom. Kao formalni razlog navodila se ‘slabost korisničke zajednice’, ali je suštinski razlog bila politička nestabilnost i interni problemi“, rekla je Damjanović povodom jučerašnje rasprave u Skupštini kada je o projektu govorila aktuelna ministarka prosvjete, nauke i inovacija Anđela Jakšić Stojanović.

Ministarka je odgovarajući na pitanje poslanika Demokratske partije socijalista (DPS) Danijela Živkovića u kojoj je fazi SEEIIST, kazala da je ta aplikacija odbijena.

„Aplikacija jedna postoji, projekat postoji, to je dobra osnova za razmišljanje šta raditi dalje kada je u pitanju ovaj projekat, ali ne treba zanemeriti i ne pominjati činjenicu da smo već jednom aplicirali i da je odbijena, što ne znači da ako se unaprijedi kvalitet aplikacije, taj projekat ne može proći“, kazala je Jakšić Stojanović.

SEEIIST, kako je dodala, nije nacionalni, već regionalni projekat koji podrazumijeva podršku drugih zemalja.

„Podrška je, kada je aplicirano, bila jako velika i činjenica je da su bili uključeni možda i najveći eksperti u ovoj oblasti. Međutim, kako je vrijeme prolazilo, tu se dosta stvari promijenilo posljednjih godina, promijenili su se odnosi između zemalja koje su bile uključene u cijelu priču. Neke od tih zemalja su čak krenule u neke svoje priče drugih istraživačkih projekata, na neke druge teme“, rekla je Jakšić Stojanović.

Kazala je da su 27. juna prošle godine imenovali dvije članice u Upravni odbor projekta, Milenu Cojić iz Ministarstva zdravlja i Mariju Ražnatović iz Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija, koje rade na tome da vide šta se sa tim projektom dešava trenutno.

„Jako je puno nepoznanica. Nije dostavljena ažurirana dokumentacija i pregled trenutnog stanja projekta, nije dostavljena informacija da li su se članice izjasnile zvanično o Statutu SEEIIST-a i finansijskom aneksu, ostalo je dosta nejasnoća o načinu rada radne grupe, lokacije i sve ostalo“, rekla je Jakšić Stojanović.

Nedostaje političko liderstvo i strateška koordinacija

Sanja Damjanović poručuje da je SEEIIST tehnički potpuno spreman za početak izgradnje, a nedostaje političko liderstvo i strateška koordinacija – povratak Crne Gore kao vodeće zemlje ove panevropske inicijative.

Kaže da posebno ohrabruje činjenica da SEEIIST sve više dobija podršku različitih društvenih aktera – građana, nevladinog sektora, ali i političkih predstavnika, kako iz vlasti, tako i iz opozicije.

„Od izuzetnog je značaja to što šira javnost u Crnoj Gori prepoznaje SEEIIST kao značajan ekonomski, naučno-tehnološki i medicinski projekat, koji je spreman da uđe u fazu izgradnje“, navela je.

Dodaje da se u javnom prostoru povremeno mogu čuti različita tumačenja i stavovi, što je i očekivano.

„Ipak, u interesu tačnog i potpunog informisanja građana, ključno je da se sve eventualne nejasnoće razjasne pravovremeno i na osnovu činjenica – posebno kada su u pitanju projekti koji imaju potencijal da direktno utiču na ljudske živote“, kazala je Damjanović.

Podsjeća da je riječ o investiciji vrijednoj 250 miliona eura, od čega bi se oko 200 miliona moglo obezbijediti iz fondova Evropske unije, zahvaljujući panevropskoj dimenziji i relevantnosti projekta za cijelu Evropu.

Poručuje da efekti SEEIIST-a višestruko nadmašuju značaj standardne građevinske infrastrukture i da je SEEIIST projekat koji spašava ljudske živote primjenom najmodernije metode liječenja kancera, najbrže razvija ekonomiju i stvara ambijent za mlade ljude.

„Sa jasno definisanom dvostrukom misijom – liječenje pacijenata i sprovođenje istraživanja – te kapacitetom da svakodnevno okuplja i do 1.000 istraživača i stručnjaka iz cijele Evrope, SEEIIST ima potencijal da podstakne razvoj cijelog novog urbanog ekosistema, uključujući smještajne, kulturne i rekreativne sadržaje. Na taj način postaje osnova za razvoj naučnog i medicinskog turizma tokom cijele godine“, rekla je Damjanović.

Kako kaže, u tom smislu, ukoliko je moguće obezbijediti 200 miliona eura iz EU fondova i ukoliko su svi tehnički preduslovi za početak izgradnje već ispunjeni, otvara se pitanje na osnovu čega se pojedine ocjene projekta nazivaju „naučno nekvalitetnim“ ili „neuspješnim zbog naučnog segmenta“.

Aplikacije iz 2020. godine

Podsjeća da je SEEIIST 2020. godine uspješno aplicirao u okviru jednog od najkonkurentnijih evropskih programa – Horizon 2020 (H2020) i rezultat te aplikacije bio je projekat HITRIplus, kroz koji je SEEIIST obezbijedio sredstva za finalizaciju kompaktnog dizajna, uz podršku 18 institucija iz 14 zemalja – uključujući vodeće istraživačke institute, klinike i mala i srednja preduzeća (SMEs).

Ovim projektom je, objašnjava, praktično završena druga razvojna faza SEEIIST-a.

„Rad na HITRIplus projektu traje već četiri godine i predstavlja snažnu potvrdu visokog naučnog, medicinskog i tehnološkog kvaliteta SEEIIST-a – projekta koji se s pravom svrstava u kategoriju ‘multi-izvrsnosti’. Dakle, 2020. godine podnešene su dvije ključne aplikacije: naučna – koja je bila uspješna, i politička – koja nije prošla zbog unutrašnjih prepreka tokom procesa evaluacije. Naučni dio je ispunio svoj zadatak: kroz međunarodnu saradnju obezbijeđen je dizajn i stvoreni su uslovi za početak izgradnje SEEIIST-a“, pojasnila je Damjanović.

Propuštena aplikacija za ESFRI 2026.

U oktobru 2024. godine, Crnoj Gori se otvorila nova prilika da preuzme političko liderstvo i pripremi ažuriranu aplikaciju za SEEIIST@ESFRI Roadmap 2026. Ta aplikacija trebalo je da obuhvati i nove rezultate i kapacitete razvijene kroz projekat HITRIplus. Ipak, aplikacija nije realizovana zbog izostanka podrške Ministarstva finansija – iako nije bila potrebna nikakva finansijska garancija, već isključivo politička izjava, navela je Damjanović.

Iako je, kako dodaje, SEEIIST zamišljen kao međunarodni projekat, Crna Gora je do sada imala vodeću političku ulogu.

„Danas, nakon što je propuštena prilika za ESFRI 2026, otvara se nova šansa kroz EU Flagship projekat za proširenje – uz implementaciju Novog plana rasta za Zapadni Balkan. Vrlo brzo moguće je ponovo snažno okupiti zemlje regiona i Jugoistočne Evrope nudeći im liječenje njihovih pacijenata po nacionalnim cijenama – tri do četiri puta nižim u odnosu na postojeće EU klinike – kao i uključivanje u zajedničke istraživačke aktivnosti“, poručila je Damjanović.

Prema njenim riječima, SEEIIST predstavlja jedinstven projekat sa realnom šansom da bude realizovan upravo u Crnoj Gori.

„On ne samo da zadovoljava visoke naučne kvalitete, već se izdvaja svojom naučnom i tehnološkom izvrsnošću u evropskom kontekstu. Projekat je tehnički potpuno spreman za fazu izgradnje. Ključni naredni korak jeste ponovno uspostavljanje političkog liderstva i strateško pozicioniranje SEEIIST-a kao potencijalnog flagship projekta u okviru politike proširenja Evropske unije. Kada se to ostvari, svi ostali elementi će se prirodno posložiti i projekat će krenuti u svoju punu realizaciju“, zaključila je Damjanović.

Prema Reformskoj agendi Crne Gore 2024-2027 projekat SEEIIST, Vlada je trebalo da usvoji krajem prošle godine.

Iz Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija za Forbes Crna Gora su krajem februara rekli da SEEIIST pripada grupi infrastrukturnih projekata od regionalnog značaja, a preduslov za njihovu implementaciju su međunarodni ugovori/sporazumi, „koji utvrđuju prije svega pravni okvir za uspostavljanje ove vrste infrastrukture, a potom i finansijski okvir koji zahtijeva angažman kako svih uključenih partnerskih zemalja, tako i planirano finansiranje iz međunarodnih izvora“.

„Stoga bilo kakvo samostalno djelovanje jedne zemlje u ovom partnerstvu nije prihvatljiv način sprovođenja ovog infrastrukturnog projekta, niti je metod za prelazak u njegovu narednu fazu“, kazali su iz Ministarstva.