Ona vodi firmu koja je porazila Boing i potpisala ugovor za izgradnju aviona za “sudnji dan”
Sierra Nevada Corporation godinama se borila za 13 milijardi dolara težak ugovor s Američkim vazdušnim snagama (U.S. Air Force) za izgradnju aviona za “sudnji dan”. Sada reputacija vlasnice Eren Ozmen – ali i finansijska sudbina njene kompanije – zavisi od toga može li ona izvesti najteži manevar u sferi vazduhoplovstva: na vrijeme i unutar budžeta izvršiti izrazito komplikovan vladin projekat obavijen velom tajne.
Predsjednica i suvlasnica kompanije Sierra Nevada Corporation (SNC), Eren Ozmen, pleše ispred ogromnog ekrana, sama. Na taj način počinje godišnji forum kompanije, a poziva i oko 300 zaposlenih u publici da joj se pridruži u plesu. Pjesma – Happy od Farela Vilijamsa (Pharrell Williams) – definitivno odgovara njenom raspoloženju: ona je gotovo sigurna da će kompanija za vazduhoplovstvo i odbranu koju je sa svojim suprugom Fatihom kupila 1994. godine, osvojiti prestižan ugovor Američkih vazdušnih snaga za proizvodnju aviona za “sudnji dan”. Riječ je o moćnim vazdušnim zapovjednim centrima namijenjenim političkom i vojnom vođstvu u slučaju nuklearnog rata i drugih katastrofa, na pr. udara meteora.
I tako je i bilo. Samo 22 dana kasnije, 26. aprila, SNC je osvojio ugovor. Sljedeće godine će na forumu svirati We Are the Champions, kaže Ozmen.
Ugovor je vrijedan 13,1 milijardu dolara u periodu od 12 godina, a predstavlja pravu revoluciju za privatnu kompaniju koja je prošle godine zabilježila samo 2 milijarde dolara prihoda. Već jako dugo, ova kompanija sa sjedištem u Nevadi duboko je ukorijenjena u srednju klasu industrije, daleko ispod pet divova među kojima su i Lockheed Martin (prihodi: 67,6 milijardi dolara) i Northrop Grumman (39,3 milijarde dolara). Vjerovalo se da je Boeing, gotovo 40 puta većakompanija od SNC-a sa 77,8 milijardi dolara od prodaje, siguran dobitnik ugovora jer je još 70-ih godina prošlog vijeka dizajnirao četiri ovakva aviona, E-4B. Otada ima ugovore za njihovo održavanje – vrijedne oko 150 miliona dolara godišnje – a njihovi džambo džetovi 747-8 smatraju se najboljim modelima za novu generaciju. Pobjeda SNC-ja bila je iznenađenje. “Ovo je bilo nešto u što biste pogledali i zaključili da ide Boingu,” kaže odbrambeni analitičar instituta American Enterprise Todd Harrison.
“Pametni rizici jako su važni,” kaže Ozmen, koja je upravo na taj način SNC pretvorila u najveću odbrambenu kompaniju sa ženskim vođstvom u SAD-u. “To je veliki dio preduzetništva. Bez toga samo slijedite tuđe korake, a niste vođa.”
Ugovor se zvanično zove Survivable Airborne Operations Center, a riječ je o čitavoj planini tehničkih i upravljačkih izazova. Kako bi preoteli ugovor Boingu, Ozmeni su morali pristati da manji dio projekta odrade po fiksnoj cijeni, što znači da će sami snositi troškove premašivanja budžeta. To bi za ovu ambicioznu kompaniju mogao biti problem. Upravo takva stavka ugovora stvorila je rupu u budžetu Boinga od 2 milijarde dolara za dugo odlaganu novu generaciju predsjedničkih aviona Air Force One. Ipak, ima i jedna pozitivna strana: za razliku od tog ugovora, SNC-ova struktura fiksne cijene biće ograničena na fazu proizvodnje, što znači da kompanija neće morati snositi neočekivane troškove tokom nešto nesigurnije faze dizajna.
“Aktuelna” kompanija – odnosno Boing, jedina druga kompanija koja se takmičila za projekat – “nije bila zainteresovana za primjenu inovacije, rezanje troškova ili smanjenje rasporeda,” kaže Ozmen. “Mi postajemo poznati kao inovatori koji donose promjene. Mislim da nam je baš to donijelo ugovor.”
SNC je takođe pratila i sreća, pogotovo kada je riječ o vremenskom periodu. Uz gomile dobro poznatih problema sa svojim komercijalnim avionima 737, Boing je opterećen i ogromnim brojem ugovora za odbrambenu industriju koji su se pretvorili u gutače novca. Ukratko, gigant iz Arlingtona nije bio raspoložen za agresivno takičenje, a eliminisan je prošle jeseni nakon što su predstavili ponudu koja je ignorisala stroge uslove Vazdušnih snaga, a među kojima su bili i odricanje od vrijednih prava na intelektualno vlasništvo.
“Ako izgubite ugovor na kojem biste izgubili novac, zapravo ste pobjednik,” kaže Nikolas Ovens (Nicolas Owens), analitičar vazduhoplovsta iz Morningstara, komentarišuću potez Boeinga. “Ako ste jako dobri u proizvodnji četiri aviona za sudnji dan za Vazdušne snage, za šta vas to kvalifikuje? Možda da proizvedete još četiri i to je to. Niko drugi to ne kupuje. Obećavam vam da jednog neće dobiti Džef Bezos (Jeff Bezos)”.
Ali ovaj projekat sigurno će proslaviti i pomoći definisati ostavštinu Ozmen i njenog supruga koji su vlasnici 87 posto SNC-ja i dijele bogatstvo od 7,8 milijardi dolara. U najboljem slučaju mogao bi biti katalizator uspona u prvu ligu vazduhoplovstva. U najgorem slučaju mogao bi završiti kao skupa katastrofa koja će ih baciti nekoliko godina unazad.
Potrošili su 175 miliona dolara – za sada
Malo prije pandemije, Fatih – koji se kao izvršni direktor fokusira na strategiju i rast (Eren, koja je takođe predsjednica kompanije, nadzire upravljanje i finansije) – je odlučio da je vrijeme da se kompanija počne takmičiti za programe koji obično odlaze najvećim kompanijama u sektoru. “Izazvao sam menadžere da razmisle kako možemo udvostručiti veličinu SNC-ja u pet godina,” kaže Fatih.
Tim je počeo razmišljati upravo o ovom ugovoru, a bračni par Ozmen sa američkim je Vazdušnim snagama počeo o projektu razgovarati početkom 2020. godine, a potom počeo investirati novac. Mnogo novca. Potrošili su 175 miliona (za sada) na modernizaciju digitalne infrastrukture kompanije, s fokusom na vještačku inteligenciju i digitalno modeliranje. Potom su, prije dobijanja ugovora, uložili još 100 miliona dolara u izgradnju ogromnog hangara u blizini baze Vazdušnih snaga u Dejtonu u saveznoj državi Ohajo. Dobar je osjećaj kad ne morate odgovarati dioničarima.
Ozmenovima komplikovane modifikacije aviona nisu ništa novo. Iako su sada američki građani, rođeni su u Turskoj, upoznali se u Ankari i zajedno studirali na Univerzitetu Nevada. Eren je za školarinu zarađivala čisteći kancelarije u SNC-u koji je u to vrijeme bio malena odbrambena kompanija s manje od 20 zaposlenih. Ona i Fatih tamo su se i zaposlili, ona kao menadžerka u finansijama, a on kao pripravnik u inženjerstvu, osamdesetih godina prošlog vijeka. Nakon što su posmatrali kako se kompanija na jedvite jade izvukla iz nekoliko finansijskih kriza, odlučili su podići hipoteku na kuću i kupiti kompaniju 1994. godine za manje od 5 miliona dolara.
Specijalnost kompanije je integrisanje novih tehnologija u postojeće avione, a poznatija je po svom partneru za svemir Sierra Space kojeg su Ozmenovi osnovali 2021. godine. Sierra razvija vlastitu svemirsku letjelicu, imena Dream Chaser, koja bi trebalo da bude lansirana sljedeće godine, a takođe sarađuju i s Blue Originom Džefa Bezosa na nevjerovatno ambicioznom planu izgradnje svemirske stanice koja bi trebalo da zamijeni ISS (Međunarodnu svemirsku stanicu), koju mnogi smatraju najskupljom stvari ikada izgrađenom. Sierra Space od investitora je prikupio 1,7 milijardi dolara, a vrijednost kompanije procjenjuje se na 5,3 milijarde dolara.
Četiri aviona E-4B osmišljena su da pružaju “konstantnu komunikaciju u kriznom scenariju preživljavanja,” kaže pukovnik Dejvid Lemont (David Leaumont). On zapovijeda tom flotom koja takođe redovno prevozi i američkog ministra odbrane. “Stalno to radimo, ne samo kad je kriza,” kaže on. Avion ima više od 40 odvojenih komunikacijskih sistema koji mogu izdržati elektromagnetske udare koji bi u trenu spržili elektroniku u slučaju nuklearnog napada. Ovi avioni lete već 50 godina, a trošak upravljanja iznosi 140.000 dolara na sat. U svakog od njih može stati 111 ljudi, imaju konferencijske dvorane i položaje za bitke, a mogu uzletjeti samo nekoliko minuta nakon izdavanja zapovijedi. Ipak, približavaju se kraju svog aktivnog života. SNC bi nove avione, spremne za akciju, trebalo da isporuči do 2036. godine.
Konsultacije s rivalom?
Boing je još vlasnik podataka o dizajnu za originalne avione, što znači da će SNC morati biti vrlo krotak i vjerovatno platiti svom većem rivalu za konsultacije oko problema poput trošenja metala ili najsigurnijeg načina za ponovno pričvršćivanje djelova (SNC očekuje minimalne dodire s intelektualnim vlasništvom Boinga zbog svoje tehnologije skeniranja koja će kreirati “digitalnog blizanca” originalnog aviona). SNC takođe nikada neće sam vidjeti toliki prihod. Vazdušne snage će biti vlasnik svega, što znači da će moći odabrati novog saradnika za održavanje ili nadograđivanje sistema u budućnosti. Pristup “otvorenog sistema” vrlo je neobičan u izuzetno konsolidovanom odbrambenom sektoru, gdje kompanije često strogo čuvaju svoje intelektualno vlasništvo kako bi prisilile vladu da ih decenijama bira za lukrativne poslove održavanja i savjetovanja.
“Tako industrija evoluira,” kaže Loren Thompson, dugogodišnja analitičarka u vazduhpplovstvu. “Dođe neki novi igrač koji posluje na netradicionalne načine i spreman je riskirati, a sudara se sa starim igračem koji je šokiran što mora ispuniti uslove koje nudi novajlija.”
Budući da je ovo najveći SNC-ov ugovor ikada, Ozmen kaže da će Vazdušne snage ponuditi detaljne savjete: “Oni shvataju da je ovo prvi put da SNC radi nešto ovakvo. Žele da uspijemo.” SNC će takođe imati pomoć od iskusnih podizvođača poput Lockheeda i General Electrica, a imaju i decenije prakse s klasifikovanim i prilagođenim projektima modifikacije letjelica. Ovens iz Morningstara kaže da nešto ovakvo “njima zapravo možda savršeno odgovara.”
Kompanija je već ispunila nekoliko ključnih koraka projekta, uključujući izgradnju drugog od najmanje četiri ogromna hangara u Dejtonu i prevoza prvog od pet korišćenih aviona 747-8 koje su kupili od Korea Airlines za 675 miliona dolara u nova postrojenja. Četiri druga aviona još se koriste u komercijalnim letovima, a njihovi putnici blaženo su nesvjesni da sjede u avionu iz kojeg bi jednog dana SAD mogao upravljati nuklearnim ratom.
Ako sve prođe dobro, SNC se nada da će im ovaj veliki ugovor pomoći prikupiti niz drugih, uključujući i mornaričku verziju za koju će tender biti objavljen u januaru, a za koji im je konkurencija Northrop Grumman. Već sada dobijaju neke vrijedne ugovore, uključujući jedan vrijedan milijardu dolara za razvijanje špijunskih aviona za vojsku. Cilj im je da dostignu 4 milijarde dolara prihoda do 2025. i utrostruče svoju veličinu do 2030. godine.
“Jednom kada dokažete da možete izvršiti nešto ovako veliko, dobićete 10 novih takvih programa,” kaže Ozmen. “Više za nas nema poslovanja po starom.”
Analitičar vazduhoplovstva u TD Cowenu, Kaj von Ramor (Cai Von Rumohr), zaključuje: “Definitivno su se popeli na lancu snabdijevanja.”
Monica Hunter-Hart, Forbes
How This Immigrant Billionaire Outmaneuvered Boeing To Build America’s Next “Doomsday” Nuclear Planes
(Prevela: Nataša Belančić)