Proizvođači vojnih dronova imaju ozbiljan „Made in China“ problem: Kinezi su previše dominantni

Lideri Pentagona pozivaju na nabavku hiljada dronova u pripremi za rat u Pacifiku. Međutim, kako Trampove carine dodatno pojačavaju tenzije sa Kinom, suočavaju se s neprijatnom realnošću. Kompanije iz Silicijumske doline koje proizvode dronove zavisne su od kineskih komponenti.

Dan nakon što je Mach Industries objavio atraktivan promotivni video za Vajper (Viper), svoj novi vojni jurišni dron, izvršni direktor Itan Tornton (Ethan Thornton) imao je problem.

Nekoliko pažljivih posmatrača videa, koji je Tornton postavio na društvene mreže uz poruku „Pokaži, ne pričaj“, primijetilo je da dron koristi motor koji neobično liči na onaj koji proizvodi jedan kineski proizvođač. Tornton je oštro poricao da se u bilo kom dronu kompanije koriste kineske komponente. Međutim, tada mu je Palmer Laki (Palmer Luckey), izvršni direktor giganta u oblasti odbrambene tehnologije Anduril, postavio pitanje na koje je bilo mnogo teže izbjeći odgovor. „A šta je s trupom drona u videu?“.

Potisnut u ćošak, Tornton je priznao na platformi X: „Nemamo problem da kineske komponente koristimo u testiranjima, Palmere“, odgovorio je. Tako je potvrdio porijeklo motora. (Tornton je za Forbes rekao da „sve konačne proizvodne jedinice stižu bez kineskih komponenti“; Anduril i Laki odbili su da komentarišu razmjenu).

Kina dominira tržištem

Sukob u Ukrajini, rastuće tenzije oko Tajvana i dominacija kineskih proizvođača dronova poput lidera na tržištu DJI, naglasili su potrebu da američka vojska nabavlja jeftine i masovno proizvedene dronove od američkih i savezničkih kompanija. Ali Torntonova razmjena istakla je javnu tajnu Silicijumske doline. Većina kompanija koje žele da se odazovu Trampovom „Amerika na prvom mjestu“ ima problem sa komponentama „Made in China“.

Kina trenutno kontroliše blizu 90 procenata globalnog tržišta komercijalnih dronova i proizvodi većinu ključne hardverske opreme potrebne za njihovu izradu. Trupove, baterije, radio-opremu, kamere i ekrane, prema istraživanju firme Drone Industry Insights UG. Zbog dugogodišnje oslonjenosti na te djelove, SAD kasni godinama u izgradnji proizvodne infrastrukture koja bi mogla da parira Kini. „Gotovo smo potpuno zavisni od našeg najvećeg protivnika kada je riječ o djelovima i našoj sposobnosti da ih proizvedemo“, kaže Džoš Stajnmen (Josh Steinman), koji je ranije nadgledao bezbjednost lanca snabdijevanja u Savjetu za nacionalnu bezbjednost.

To je stvarnost iz koje se gotovo ne može pobjeći. Kada je potpredsjednik Džej Di Vens (JD Vance) prošlog mjeseca prisustvovao demonstraciji dronova američkog korpusa marinaca u Kvantiku, fotografije su prikazivale kako nosi naočare za prikaz slike na dronovima koje su kineske proizvodnje. (Major Hektor Infante, koji nadgleda obuku u Kvantiku, kaže za Forbes da naočare „nisu dio vojne opreme“ i da su obezbijeđene „isključivo za potrebe gledanja“; Bijela kuća nije odgovorila.)

Kinezi mogu da ugase industriju dronova na godinu

Ova zavisnost od kineskih djelova izazvala je uzbunu među vojnim zvaničnicima. Nekoliko američkih kompanija koje imaju ugovore sa Pentagonom – uključujući i jednog od najvećih proizvođača, Skydio – u panici pokušava da rekonstruiše svoje lance snabdijevanja nakon što su kineske sankcije prekinule pristup dobavljačima. „Kina bi mogla da ugasi [industriju dronova] globalno na godinu“, kaže Trent Emeneker iz Jedinice za inovacije u odbrani (DIU) pri Pentagonu. Ona odobrava dronove za vojnu upotrebu. „To je pitanje nacionalne bezbjednosti, ne samo za Sjedinjene Države, već za cio zapadni svijet“.

Neke kompanije su rekle za Forbes da je birokratija Pentagona sputala rast američke industrije. Ali prisustvo kineskih djelova umanjilo je entuzijazam Pentagona za njihovo masovno usvajanje. Na primjer, vojna nabavka proizvoda kompanije Orka (Orqa), koja se predstavljala kao „DJI Zapada“, zaustavljena je nakon što su u njenim proizvodima navodno pronađene zabranjene kineske komponente. „Većina zapadnih proizvođača dronova i dalje se oslanja na kineske komponente“, kaže za Forbes direktor kompanije Srđan Kovačević. (Naveo je da je Orka prebacila proizvodnju u sopstvene pogone.)

Međurješenja

To je vrsta gušenja tržišta protiv koje su, barem teoretski, usmjerene Trampove carine. S ciljem da podstaknu američke kompanije da smanje zavisnost od jeftinijih stranih lanaca snabdijevanja i izgrade sopstvene kapacitete. Ali za to su potrebne godine istraživanja, razvoja i značajne investicije. U međuvremenu, kineske kontramjere u vidu carina dodatno će poskupeti komponente koje koriste američki proizvođači dronova. Planovi za promjenu izvoznog sistema već su doveli do obustave isporuka magneta, koji su ključni za motore dronova.

Međutim, regulatorni pokušaji da se zabrani uvoz svih kineskih dronova i djelova nailaze na snažno protivljenje i kineskih proizvođača i američkih investitora. Kao odgovor na predlog Ministarstva trgovine da se zabrani ili ograniči uvoz kineskih dronova i delova, investicioni fond Andrisen Horovic (Andreessen Horowitz) – koji podržava uspješne proizvođače dronova Anduril, Skydio i Shield AI – pozvao je na postepeni pristup uz dozvolu američkim firmama da i dalje nabavljaju komponente iz Kine.

„Trenutno uklanjanje svih izvora snabdijevanja iz zemalja protivnika za kritične komponente dronova imalo bi katastrofalan efekat na američku industriju dronova“, napisao je prošlog mjeseca pravni direktor kompanije Džaji Ramasvami (Jai Ramaswamy) u odgovoru Ministarstvu trgovine (firma je odbila dodatni komentar).

Potrebna šok terapija

Takva katastrofa mogla bi zapravo biti ono što je potrebno, smatraju stručnjaci za nacionalnu bezbjednost. „U nekom trenutku ćete morati da skinete flaster“, kaže Stajnmen. „Ili ćete vi to izabrati – ili će to učiniti Kina“.

Zabrinut zbog kineskog napretka u tehnologiji dronova, Pentagon je 2023. proglasio nabavku dronova glavnim prioritetom i najavio inicijativu Replikator. Njome želi da ubrza proizvodnju i isporuči hiljade masovno proizvedenih, jeftinih dronova koji bi se suprotstavili kineskom arsenalu. Međutim, inicijativa, od koje se očekuje da isporuči prve dronove do avgusta, ima neizvjesnu budućnost. I samo je jedna od nekoliko za koje proizvođači dronova kažu da nisu dovoljne da podstaknu širu upotrebu.

Glavni kanal za dobijanje vojnih ugovora za dronove je Pentagonova Jedinica za inovacije u odbrani (DIU). Ona održava takozvanu Plavu listu dronova odobrenih za vojnu upotrebu. Ova lista se ažurira godišnje, a nadgleda je pola tuceta zaposlenih. Oni testiraju stotine proizvoda kako bi osigurali da ne sadrže kineske komponente zabranjene Zakonom o odbrambenom budžetu (NDAA), poput kamera, kontrolera leta, radio-uređaja i sistema za upravljanje. Uglavnom komponenti koje prenose signal i koje bi mogle biti kompromitovane.

Velike kompanije (poput Andurila) i male (poput Nerosa) uvrštene su na takozvanu „Plavu listu“. Ali neki proizvođači dronova tvrde da je ona postala još jedna prepreka koja guši razvoj industrije. Ove godine, samo 23 kompanije su dobile odobrenje od više od 300 prijavljenih. Među onima koje su očekivale da budu uključene bila je i kompanija Darkhive iz San Antonija. Nakon višemjesečnog čekanja, saznali su da njihovi kvadkopteri nisu odobreni tek kada je DIU objavio saopštenje za javnost u februaru. „Nismo dobili nikakav dodatni odgovor osim: ‘probajte ponovo sljedeće godine“, rekao je direktor Džon Gudson (John Goodson). (Darkhive i dalje ima nekoliko ugovora s Pentagonom kroz druge kanale.)

Stop za hrvatskog proizvođača

Još jedna kompanija, BRINC, koja ima više od 700 korisnika među službama za sprovođenje zakona i javnu bezbjednost, i koja je ovog mjeseca objavila rundu finansiranja od 75 miliona dolara predvođenu firmom Index Ventures, našla se pod sankcijama Kine prošle godine nakon što je učestvovala u prodajnoj posjeti Tajvanu koju je organizovala američka vlada. Nije uvrštena na Plavu listu i sada se preorijentisala sa vojnog sektora na ugovore u oblasti javne bezbjednosti. „Lakše je da vas sankcioniše Kina nego da dobijete odobrenje za Plavu listu,“ rekao je Endrju Kout (Andrew Cote), direktor za strategiju i razvoj u BRINC-u.

U decembru, Pentagon je obustavio upotrebu dronova koje prodaje hrvatska kompanija Orka. Ona se promovisala kao rješenje u okviru programa Replikator i kao „prodavnica na jednom mjestu“ za komponente bez kineskog porijekla. DIU je otkrio da se u njima koriste radio moduli proizvedeni u Kini, što je navodno bilo u suprotnosti sa zahtjevima iz Zakona o nacionalnoj odbrani (NDAA), navodi se u saopštenju kompanije i više izvora upoznatih sa slučajem. Takođe, DIU je izrazio zabrinutost zbog kineske kompanije koja je povezana sa Orkom preko akvizicije iz 2022.

Na postavljena pitanja, direktor Orke Srđan Kovačević priznao je da su moduli sastavljeni u Kini. Ali tvrdi da su osnovni čipovi proizvedeni na Tajvanu i u Evropi, te da moduli nisu kritični. Rekao je i da sada kompanija sama proizvodi te module. Što se tiče kineske firme, naveo je da nije u vlasništvu Orke, već jednog člana njenog rukovodstva, i da su operacije premještene u Evropu. Osim jednog proizvoda koji nije vezan za dronove i koji se još proizvodi u Kini.

Pentagon neosjetljiv na kritike

Svi Orkini zahtevi za Plavu listu su odbijeni. „Pravila za koja smo ranije mislili da su jasna, očigledno su podložna vrlo kreativnim interpretacijama“, rekao je Kovačević. „Proces uopšte nije transparentan“.

Emeneker iz DIU-a, koji nadgleda Plavu listu, nije imao razumijevanja za kritike. „Kompanije ne mogu same da odlučuju šta je u skladu sa zakonom, a šta nije“, rekao je. Dodao je da su rezultati ažuriranja liste donijeti u skladu sa zakonom. „Uvijek postoje granični slučajevi i teške odluke“, rekao je. „Ali proces je bio standardizovan i osmišljen da pruži najbolje opcije za naše vojnike“.

Zabrane kineskih komponenti koje Pentagon propisuje ne odnose se na djelove poput rama drona, motora i baterija. Ali, oslanjanje na njih i dalje može biti rizično. U oktobru, SAD su se suočile sa scenarijem najgoreg mogućeg ishoda kada je Kina sankcionisala vojnu firmu Skydio. Time je prekinut lanac snabdijevanja baterijama za najvećeg američkog proizvođača malih dronova. A oni su prikupili više od 850 miliona dolara od investitora kao što su Andrisen Horovic i Aksel (Accel). Kompanija je tada saopštila da neće moći da obezbijedi nove dobavljače do proljeća. I da će biti prinuđena da racionalizuje upotrebu baterija.

„Ako je neko imao sumnju, ova akcija jasno pokazuje da će kineska vlada koristiti lance snabdijevanja kao oružje za ostvarivanje svojih interesa“, saopštila je tada Skydio. Šest mjeseci kasnije, kompanija još nije objavila novog dobavljača i nije odgovorila na zahtjev za komentar.

Kineske sankcije

Više od 10 drugih proizvođača dronova koji se bore za vojne ugovore – uključujući Anduril, Shield AI, Firestorm, CyberLux i Neros – sada su pod kineskim sankcijama. Neki tvrde da to nije uticalo na njihovo poslovanje. Lili Hinc (Lily Hinz), portparolka Shield AI, rekla je da kompanija ne koristi kineske djelove i da „ne osjeća uticaj“ sankcija. Den Megi (Dan Magy), direktor Firestorm-a, rekao je da njihovi dronovi ne sadrže kineske djelove i nazvao sankcije „znakom časti“. Portparolka Andurila Šenon Prajor (Shannon Prior) izjavila je da sankcije „nisu imale uticaja na poslovanje“ i da je kompanija eliminisala svaku „direktnu potrošnju iz Kine“.

Ali druge kompanije su morale da naprave izmjene. Direktor CyberLux-a Mark Šmit (Mark Schmidt) rekao je za Forbes da kompanija „proaktivno prelazi sa kineskih komponenti… i povećava kapacitete sjevernoameričkih dobavljača za proizvodnju ključnih djelova“. O troškovima i vremenskom okviru nije želio da govori.

Čak je i kalifornijska firma Neros, koja sama dizajnira i proizvodi većinu ključnih djelova za svoje dronove od 2.000 dolara, osjetila posljedice decembarskih sankcija. Iako je prikupila 35 miliona dolara investicija uz podršku firme Sekvoja, i dalje se oslanja na određene kineske djelove. „Teže je doći do tih komponenti“, rekao je tehnički direktor Olaf Hičva (Olaf Hichwa). „Ali to je dobra prilika da postanemo potpuno slobodni od kineskih djelova“.

Potrebno zabraniti DJI?

Vojni lideri, stručnjaci za nacionalnu bezbjednost i industrija dronova slažu se oko jedne stvari: izgradnja lanaca snabdijevanja bez kineskih djelova podrazumijeva potiskivanje kompanije DJI iz SAD. Firma iz Šenžena, koja je postala najveći svjetski proizvođač dronova zahvaljujući velikim subvencijama kineske vlade i podršci američkih investicionih fondova kao što su Accel Partners, Kleiner Perkins i bivša kineska filijala Sequoie, najrasprostranjeniji je prodavac dronova u SAD. I jedan je od glavnih dobavljača za poljoprivrednike i policijske službe.

„Dok DJI ne bude potpuno zabranjen, ne postoji dovoljan tržišni prostor za razvoj američke industrijske baze“, rekao je Nejtan Eselbarger (Nathan Ecelbarger), predsjednik Nacionalne asocijacije za dronove SAD, koja ima za cilj da ubrza usvajanje dronova u vojsci.

Ali DJI se za sada uspješno odupire pokušajima zabrane. Protivio se predlogu Ministarstva trgovine da se zabrani uvoz kineskih dronova i djelova. Tvrdi da bi taj potez „ozbiljno naštetio brojnim američkim akterima“. U oktobru je tužio Ministarstvo odbrane insistirajući da ne predstavlja bezbjednosnu prijetnju. I lobirao je protiv zakonske mjere kojom bi njegovi proizvodi bili zabranjeni u SAD, pokazuju podaci o lobiranju. „DJI je nefer na meti zbog svog nacionalnog porijekla“, navela je kompanija u saopštenju za Forbes.

U decembru, zakon kojim bi se zabranili DJI proizvodi izostavljen je iz godišnjeg budžeta za odbranu. DJI je mogao da nastavi s isporukama. U tadašnjoj izjavi, kompanija se zahvalila onima koji su podržali njene napore da spriječi zabranu. Na prvom mjestu, svojim američkim kupcima. „Vaša podrška je napravila stvarnu razliku“, poručio je DJI. „Kabineti u Kongresu su obratili pažnju i saslušali šta imate da kažete“.

David Jeans, Forbes

Silicon Valley’s Military Drone Companies Have A Serious ‘Made In China’ Problem