BiH napreduje s novim gasovodom kako bi smanjila zavisnost od ruskog gasa

Bosna i Hercegovina je korak bliže izgradnji gasovoda Južna interkonekcija, projekta usmjerenog na obezbjeđivanje energetske sigurnosti i smanjenje zavisnosti zemlje od ruskih isporuka.

Primarni cilj ove inicijative je diverzifikacija gasnih ruta i izvora, uključujući uvoz američkog tečnog prirodnog gasa (LNG) sa terminala na hrvatskom ostrvu Krk i pristup izvorima iz kaspijskog regiona. Ukoliko bude realizovan, gasovod će predstavljati prvi interkonektor između BiH i Hrvatske, s kapacitetom od 1,5 milijardi kubnih metara.

Dom naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine 16. januara je usvojio zakon koji otklanja značajnu zakonodavnu prepreku za ovaj projekat, čime je okončano više od 15 godina političkog zastoja.

Politički zastoji i energetska sigurnost

Gasovod dužine 350 kilometara prolazio bi kroz Hrvatsku, Crnu Goru, Bosnu i Albaniju, dok bi bosanska grana išla od Posušja preko Mostara do Novog Travnika. Očekuje se da će izgradnja trajati oko deceniju.

Prvobitne procjene ukazuju na trošak od oko 108 miliona dolara, koji bi pokrila Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD). Međutim, novije procjene sugerišu da bi troškovi mogli premašiti 216 miliona dolara.

Južna interkonekcija je uključena u strateške prioritete Evropske unije, poput Ekonomskog i investicionog plana za Zapadni Balkan, kao privremena mjera u prelasku sa uglja na čistu energiju. Takođe, planirano je da gasovod bude spreman za transport vodonika nakon što se fosilna goriva ukinu.

Iako prirodni gas čini manje od 3% ukupnog energetskog miksa Bosne i Hercegovine, on ima značajnu ulogu u ekonomiji zemlje, napajajući fabrike i grejne sisteme u Sarajevu i okolini.

Bosna je u potpunosti zavisna od ruskih isporuka, koje dolaze preko gasovoda Turski tok iz Srbije i prolaze kroz Republiku Srpsku, region koji je više puta prijetnjama o otcjepljenju narušavao stabilnost BiH. Za razliku od mnogih drugih evropskih zemalja, Sarajevo nije diverzifikovalo svoje energetske izvore nakon ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022. godine, uprkos sankcijama Moskvi.

Dugogodišnje prepreke

Ideja o gasovodu datira još iz 2009. godine, kada je prekid u ruskim isporukama ostavio oko 100.000 domaćinstava u BiH bez grijanja tokom dvije nedjelje ekstremno niskih temperatura, dok su mnoge kompanije morale smanjiti ili obustaviti poslovanje.

Uprkos važnosti, projekat se suočavao sa značajnim političkim preprekama. Ključni problem bile su partije bosanskih Hrvata, koje su u više navrata blokirale njegovo usvajanje u parlamentu. Oni su zahtijevali da novim preduzećem, koje bi nadgledalo projekat, upravljaju Hrvati i da sjedište bude u Mostaru, umjesto u državnoj kompaniji BH-Gas sa sjedištem u Sarajevu.

Ove prepreke, koje su često kritikovali američka ambasada i zvaničnici Evropske unije, ugrozile su energetsku sigurnost BiH i omogućile Rusiji da zadrži monopol u snabdijevanju prirodnim gasom.

U januaru 2024. godine, američki državni sekretar Entoni Blinken (Antony Blinken) poslao je pismo ministrima spoljnih poslova BiH i Hrvatske, nazvavši kašnjenja štetnim po nacionalne interese BiH. On je optužio bosansko-hrvatske političare da političke interese stavljaju ispred energetske nezavisnosti zemlje.

Slabljenje ruskog uticaja

Prepreke nisu samo ometale BiH u obezbjeđivanju pouzdanijih energetskih izvora, već su i usporile napore na smanjenju ruskog uticaja na Balkanu.

Ruska ambasada u Sarajevu optužila je Sjedinjene Države za „podmetanje bombe pod integritet BiH“ promovisanjem projekta gasovoda. Oni su nedavni sastanak američkog ambasadora u Bosni Majkla Marfija (Michael Murphy) s bosanskim političarima uporedili s posjetom bivšeg predsjednika Džoa Bajdena (Joe Biden) Kijevu, dodajući: „Vidimo gdje je to odvelo Ukrajinu.“

Rusija već dugo pokušava da destabilizuje BiH i uspori njen put ka EU i NATO preko pro-moskovske vlasti Milorada Dodika, koji kontroliše Republiku Srpsku. Dodik i njegova mreža pokrovitelja sankcionisani su od SAD zbog „bogaćenja na račun građana“ i zbog izrade planova za otcjepljenje tog regiona.

Srpski političari iz BiH takođe su zaprijetili da će osujetiti Južnu interkonekciju, uslovljavajući svoju podršku izgradnjom drugog gasovoda koji bi finansirala i izgradila Rusija.

Ekološki izazovi

Gasovod je takođe naišao na kritike ekoloških grupa, koje tvrde da, iako projekat ima za cilj smanjenje zavisnosti od ruskog gasa, on bi BiH vezao za dalju upotrebu fosilnih goriva umjesto da ubrza prelazak na čistu energiju.

Ove grupe ističu da projekat protivurječi klimatskim ciljevima i odlaže tranziciju zemlje ka obnovljivim izvorima energije širenjem gasne infrastrukture i promovisanjem dalje gasifikacije.

Lidia Kurasinska, saradnica Forbesa

Bosnia Moves Ahead With New Pipeline To Reduce Dependence On Russian Gas