Europa Nostra i Institut EIB-a: Hitno zaštititi Sveti Stefan od prekomjerne gradnje

Eksperti evropske mreže za zaštitu kulturnog nasljeđa Europa Nostra i Instituta Evropske investicione banke (EIB) ukazali su u novom izvještaju na hitnu potrebu zaštite Svetog Stefana od prekomjerne izgradnje.

“Sveti Stefan, sa Miločerskim parkom je kulturno nasljeđe neviđene ljepote i često se smatra simboličnom slikom Crne Gore… Uprkos statusu nacionalne kulturne baštine, posljednjih godina smo svjedoci privatizacije ovog nacionalnog blaga, čime su građani faktički lišeni svog javnog vlasništva i nasljeđa. Ugovor o zakupu iz 2007. godine između Vlade i multinacionalne razvojne kompanije rezultirao je sa nekoliko neovlašćenih izmjena, uključujući izgradnju velikog kondo-hotela unutar Miločerskog parka, što ugrožava kulturni i prirodni integritet lokacije“, navedeno je u tehničkom izvještaju koji su Europa Nostra i Institut EIB-a objavili ove sedmice.

Ugovori o zakupu Svetog Stefana, Miločera i Kraljičine plaže, potpisani su 2007. godine sa of-šor kompanijom Aidway lnvestment Limited, koja je u Crnoj Gori osnovala preduzeće Adriatic properties. Svi krajnji vlasnici Aidwaya nikad nijesu saopšteni, a jedan od njih je grčki biznismen Petros Statis. Adriatic i dotadašnji operater hotela Aman Resort su zatvorili objekte pred sezonu 2021, s obrazloženjem da ne mogu da garantuju gostima mir i diskreciju na plažama koje su zakupili uz hotele.

Ograde na prilazima ovim plažama su srušene u martu te godine tokom protesta dijela mještana i čelnika budvanske vlasti iz tadašnjeg Demokratskog fronta (DF), Demokrata i GP URA koji su tražili bezuslovan pristup zakupljenim hotelskim plažama.

Adriatic Properties je zbog toga tužio državu Crnu Goru i preduzeće Sveti Stefan hoteli arbitražnom sudu u Londonu. Preduzeće Sveti Stefan hoteli krajem 2021. je uzvratilo pokretanjem arbitražnog postupka protiv Adriatic Properties-a, s namjerom da, kako su naveli, zaštite prava, kapital akcionara i imovinu, čija se vrijednost nekorišćenjem umanjuje. Ta dva postupka je arbitražni sud spojio u jedan.

Europa Nostra je prošle godine stavila Sveti Stefan na novu Listu sedam najugroženijih lokacija na evropskom kontinentu, upozoravajući na nekontrolisani turizam i bespravnu gradnju.

Generalna sekretarka te organizacije Sneška Quaedvlieg-Mihailović u avgustu prošle godine je posjetila Crnu Goru i Sveti Stefan i najavila dolazak eksperata.

Eksperti su u izvještaju naveli da su im sastanci sa državnim organima, Delegacijom EU, delegacijom Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i civilnim društvom, zajedno sa informacijama dobijenim od NVO Fondacije Bankada, kao i obilazak lokacije, omogućili da donesu set zaključaka.

 „Očuvanje prirodnog i kulturnog blaga Svetog Stefana i Miločerskog parka, očuvanje prirodne planinske pozadine, ključno je za građane Crne Gore i buduće generacije“, jedan je od zaključaka eksperata.

Ukazuju i da vrijednost ovih lokaliteta prevazilazi granice savremene Crne Gore i odražava istorijske veze širom Evrope, čineći ih istinskim evropskim nasljeđem koje treba čuvati i mudro njime upravljati i razvijati na održiv način.

„Ugovor o zakupu između Vlade Crne Gore i Adriatic Properties-a iz 2007. godine rezultirao je degradacijom ostrva Sveti Stefan, neregulisanim razvojem nekretnina u Miločerskom parku i ograničenim pristupom ostrvu i njegovim plažama za domaću i turističku javnost koji nisu gosti Aman Resorta“, navodi se.

Eksperti su zaključili da lokalna i državna administracija nijesu uspjele da se pozabave ovim pitanjima, što je dovelo do propadanja kulturnih dobara zbog nedovoljnih resursa i suprotstavljenih Vladinih ciljeva.

„Čini se da nije postojao koherentan plan za očuvanje crnogorske kulturne i prirodne baštine. U trenutku pisanja ovog teksta, međutim, crnogorska Vlada prikuplja inpute za izradu Prostornog plana Crne Gore za 2040. godinu, koji treba da odgovori na ove nedostatke“, navodi se u zaključcima, na osnovu kojih su eksperti Europe Nostra i Instituta EIB dali set preporuka.

Eksperti preporučuju da stručni tim kojeg izabere Uprava za zaštitu kulturnih dobara što prije uradi zvaničnu inspekciju i utvrdi stanje lokacija Sveti Stefan i Miločerski park.

„Opozovite Odluka o urbanističko-arhitektonskom rješenju što je brže moguće i uspostavite odgovarajuće prostorno planiranje za ovo područje. Osigurajte vladavinu prava, uključujući javni pristup i međugeneracijsko uživanje kulturnih dobara, kako je navedeno u Ustavu Crne Gore, zakonima i međunarodnim ugovorima”, preporučuju eksperti.

Preporučuju i da Crna Gora proglasi Miločerski park zaštićenim nacionalnim područjem, sa hitnim privremenim mjerama zaštite i traži međunarodno priznanje Svetog Stefana.

„Trasirajte strateški put održivog razvoja Crne Gore zasnovan na očuvanju i održivom korišćenju njenog kulturnog i prirodnog nasljeđa. Podržite valorizaciju i zaštitu nasljeđa Svetog Stefana i Miločerskog parka kroz međunarodne liste i programe. Podstaknite učešće javnosti u razvoju vizije i plana upravljanja za Sveti Stefan i Miločerski park, kao i za njihovu prirodnu okolinu”, preporuke su eksperata.

Vlada je 2007. dala u višedecenijski zakup najelitnije domaće ljetovalište grad-hotel Sveti Stefan, hotel Miločer i tadašnji hotel Kraljičina plaža. Po tadašnjem ugovoru, garantovana godišnja zakupnina je 1,6 miliona eura, ali je ugovorom predviđeno da se zakupnina može revidovati svake treće godine. Zakupac se obavezao da hotele mora držati otvorenim minimum 11 mjeseci, ali i da u rekonstrukciju Svetog Stefana uloži 50 miliona eura.

Aneksom ugovora iz 2015. za Sveti Stefan produžen je zakup za 12 godina, do 2049. godine i smanjena kirija sa 1,6 miliona na 1,1 milion eura. Aneksom za Kraljičinu plažu zakup je produžen sa 30 na 90 godina godina i omogućena je izgradnja hotela sa depadansima (apartmanima za prodaju) na mjestu starog hotela u stoljetnom parku.

Novi hotel Kraljičina plaža, prema projektu, će imati dvije podzemne etaže sa 137 parking mjesta, prizemlje i četiri sprata. U objektu će biti 126 smještajnih jedinica, od čega 60 soba i 66 apartmana za prodaju, u okviru kojih će se nalaziti 262 kreveta.

Na Svetom Stefanu nekada boravio svjetski džet-set

Sveti Stefan je u prošlom vijeku bio poznat kao mondensko ljetovalište, u kome je boravio svjetski džet-set.

“Izuzetno smo zadovoljni boravkom i gostoprimstvom. Zahvaljujemo kolektivu na velikoj pažnji prema meni i Jovanki, koju su nam pružili tokom boravka u ovom lijepom hotelu”, napisali su u knjizi utisaka na Badnji dan 1973. godine tadašnji predsjednik SFRJ Josip Broz Tito i njegova supruga Jovanka tokom odmora u grad-hotelu Sveti Stefan i Vili Miločer, objavile su nedavno „Vijesti“.

Tito je u tri navrata boravio na Svetom Stefanu na kojem su boravili i slavni svjetski glumci, režiseri i producenti – Sofija Loren, Karlo Ponti, Kirk Daglas, Doris Dej, Džeraldina Čaplin, Marija Šel, Monika Viti, Sidni Poatje, Ričard Vidmark, Silvester Stalone, Džeremi Ajrons.

Odmarali su i poznati književnici Andre Marlo i Alberto Moravija, balerina Maja Pliseckaja, proslavljeni šahovski šampioni Bobi Fišer i Boris Spaski, manekenka Klaudija Šifer…

U novijoj istoriji, u grad-hotelu su boravili manekenka Naomi Kembel, kralj Instagrama Den Bilzerijan, bračni par Viktorija i Dejvid Bekam sa djecom.

Na ostrvu se vjenčao teniser Novak Đoković.