Danci više nego ikada naklonjeni Evropi – promjena koja se pripisuje Trampu

U trenutku kada Danska preuzima predsjedavanje Evropskom unijom, Danci su više nego ikada u posljednje dvije decenije naklonjeni Evropi – promjena u raspoloženju koja se, barem djelimično, može pripisati predsjedniku Sjedinjenih Američkih Država, Donaldu Trampu (Donald Trump).

Istraživanje koje je u martu objavio danski dnevni list Berlingse (Berlingske), pokazalo je da 41% Danaca sada vidi Sjedinjene Države kao prijetnju. Takođe, 92% ispitanika “slaže se” ili “uglavnom se slaže” da nordijska nacija treba više da se oslanjati na Evropsku uniju nego na SAD kada je riječ o bezbjednosti, navodi CNN.

S obzirom na nedavne tenzije između Vašingtona i Kopenhagena, ovi statistički podaci možda i ne iznenađuju.

Od kada se vratio u Bijelu kuću, Tramp je često i agresivno govorio o Grenlandu, autonomnoj teritoriji koja pripada Danskoj, rekavši da bi volio da ga SAD posjeduju.

Potpredsjednik Džej Di Vens (JD Vance) i članovi porodice Tramp u više navrata su izazvali kontroverze posjetama i izjavama o najvećem ostrvu na svijetu.

Nakon što je Vens u martu posjetio vojnu bazu Pitufik Spejs Bejs (Pituffik Space Base) u Grenlandu, danska premijerka Mete Frederiksen (Mette Frederiksen) je odbacila njegovu tvrdnju da Danska ne čini dovoljno za odbranu Arktika, nazvavši svoju zemlju “dobrim i snažnim saveznikom”.

Još tokom prve Trampove administracije, Grenland je bio vruća tema. Godine 2019, navodno je optužio Frederiksen da je dala “gadnu” i “apsurdnu” izjavu tokom pregovora o ostrvu.

Pad povjerenja u Trampa

Like Friis (Lykke Friis), istaknuta danska analitičarka međunarodnih odnosa i bivša ministarka, izjavila je za CNN da je zemlja doživjela “trostruki šok” koji uključuje rat u Ukrajini, izlazak Velike Britanije iz EU – poznat kao Brexit – ali da je najveći šok ipak došao u liku Trampa.

“Sada imamo drugačiju Dansku,” rekla je.

Govoreći za CNN iz Kopenhagena, ministarka za evropska pitanja Mari Bjere (Marie Bjerre) poslala je sličnu poruku – da je druga administracija Trampa promijenila danski pogled i na Sjedinjene Države i na Evropsku uniju.

“Stvari su se dramatično promijenile u Danskoj i našem odnosu prema Evropi,” rekla je, ne pominjući direktno predsjednikovo ime.

Takođe je vrlo jasno stavila do znanja da Danska osjeća razočaranje u svog dugogodišnjeg saveznika.

Danska i dalje želi da ima snažan odnos sa SAD-om, rekla je Bjere, “ali u situaciji gdje se SAD sve više zatvara u sebe… prijeti nam carinama i kritikuje Evropu, naše slobode izražavanja i razne druge stvari. Naravno, u takvoj situaciji moramo biti snažniji sami.”

Dodala je: “Svjetski poredak kakvog poznajemo od Drugog svjetskog rata se mijenja i moramo odgovoriti toj novoj geopolitičkoj stvarnosti.”

Ministarka se osvrnula i na istorijske veze i zajednička iskustva dvije nacije, izražavajući dozu frustracije, ako ne i bijesa, zbog toga što se taj odnos promijenio.

“Nekada se nije mogla umetnuti ni igla između SAD i Danske, uvijek smo podržavali SAD. Slali smo naše vojnike u rat u Iraku i Avganistanu… Gledati kako nas, kao zemlju, kritikuju da nismo dobar saveznik – naravno da to utiče na naše mišljenje,” rekla je Bjere.

Po stanovniku, Danska je, nakon SAD, izgubila najveći broj vojnika među svim partnerima predvođenim SAD-om u ratu u Avganistanu. Ukupno je poginulo 43 danskih vojnika, što iznosi 7,82 poginulih na milion građana. Za poređenje, SAD su izgubile 7,96 vojnika na milion.

“Nekada smo bili vrlo, vrlo transatlantska zemlja… sada je to palo,” rekla jeFriis. “Sada postoji osjećaj… da mu (Trampu) jednostavno ne možemo vjerovati,” dodala je.

Ogromna promjena tona

Promjena u mišljenju Danaca dolazi u trenutku kada Danska preuzima rotirajuće, šestomjesečno predsjedavanje EU.

Istorijski gledano, najjužnija skandinavska nacija bila je euroskeptična, rekla je Friis za CNN, nikada se ne osjećajući istinski evropskom. Opisala je odnose sa Briselom kao “pragmatičnu saradnju”.

Danska se dugo brinula da bi EU mogla zadirati u živote Danaca, posebno se plašeći za svoje relativno neregulisano tržište rada. Ima više izuzeća iz EU politika, uključujući i odluku da ne pristupi jedinstvenoj evropskoj valuti – euru.

“Mi stvari radimo drugačije nego druge evropske nacije,” rekla je Bjere.

Političari i građani su ranije strahovali da će EU “postati previše dominantna i previše moćna”, rekla je Friis, ali sada je “strah potpuno suprotan.” Danci smatraju da je EU “previše slaba” da se suoči s Putinom na Istoku i Trampom na Zapadu.

Friis je opisala i promjenu tona premijerke kao “ogromnu”, rekavši da je Frederiksen nekada bila “vrlo skeptična prema EU.”

U junu je Frederiksen najavila da Danska napušta takozvanu “Štedljivu četvorku” (“Frugal Four”), neformalnu grupu zemalja EU koje su se zalagale za ograničavanje zajedničke potrošnje, rekavši da je “najvažnije da se Evropa naoruža”.

Izlažući prioritete Danske za predsjedavanje EU krajem tog mjeseca, ponovila je isti stav: “Sada više nego ikada Evropa mora da se trgne i ujedini. Moramo izgraditi još snažniju Evropu, bezbjedniju Evropu u kojoj možemo da zaštitimo naše demokratije.”

Dvogodišnja istraživanja koje je naručila EU pokazuju jasan trend rasta povjerenja u EU tokom posljednje dvije decenije, od 46% u proljeće 2005. do 74% ovog proljeća. Najveći rasti primjećuju se tokom Trampovog prvog mandata, nakon invazije Rusije na Ukrajinu i sa početkom drugog Trampovog mandata.

Rat u Ukrajini je značajno uticao na danski pogled na EU, rekla je Friis.

“Sama činjenica da imamo rat u našem ‘dvorištu’ stvorila je potpuno novu atmosferu oko bezbjednosti u Danskoj, ljudi su zabrinuti. Ljudi se sada pripremaju jer se boje šta bi moglo da se desi i našoj sopstvenoj bezbjednosti,” rekla je.

Bjere je kazala da će tokom predsjedavanja EU, Kopenhagen dati prioritet “snažnijoj Evropi i svijetu koji se mijenja”, s naglaskom na bezbjednost.

Danska tako preuzima evropsko kormilo u trenutku kada njeno stanovništvo pokazuje sve jače proevropsko raspoloženje, a šira Evropa prepoznaje da mora više da se osloni na samu sebe. Problem je što neka od najhitnijih evropskih pitanja – Ukrajina, carine i bezbjednost – zahtijevaju razgovore sa SAD i Trampom. A u ovom trenutku, čini se da tu nema mnogo ljubavi.