Vatikan, Dubrovnik i još neke evropske destinacije pretrpani turistima
Od znamenitosti i lokaliteta kao što su Luvr u Parizu i Fontana di Trevi u Rimu, preko ostrva poput Santorinija i glavnih Kanarskih ostrva, do velikih i malih gradova kao što su Barselona u Španiji, Venecija u Italiji, Dubrovnik u Hrvatskoj i Briž u Belgiji – postoji lista evropskih destinacija u kojima vlada prekomjerni turizam.
Sa tim rastom koji se odnosi na turizam dolaze i masovni protesti sve frustriranijih stanovnika. Oni su umorni od gužvi, buke, preopterećenih usluga, visokih troškova stanovanja i saobraćajnih gužvi koje ugrožavaju njihov način života.
Posteri koji pozivaju turiste da se „vrate kući“, pa čak i fizički napadi na turiste – kao ovog ljeta u Barseloni i Valensiji gdje su demonstranti prskali turiste pištoljima na vodu – nisu rijetkost. Antituristički pokreti počinju da imaju uticaj i na lokalne izbore.
Prekomjerni turizam i pritisci zbog toga
Strah od „krize prekomjernog turizma“ u Evropi, usljed naglog rasta broja putnika koji ovog ljeta dolaze na stari kontinent, je stvaran.
Primorava vlade da se pozabave ekološkim, društvenim i ekonomskim pritiscima koje taj trend stvara.
Tokom prvog kvartala 2025. zabilježeno je 452,4 miliona noćenja u turističkim smještajima širom EU, prema analizi Eurostata.
Neke zemlje nose veći teret od drugih. Francuska, kao najposjećenija međunarodna destinacija, prošle godine je primila 100 miliona turista. Španija, koja je na drugom mjestu, primila je skoro 94 miliona – gotovo duplo više od sopstvenog broja stanovnika.
Posjeta mnogim najpopularnijim znamenitostima u Evropi postala je fizički naporno iskustvo.
Ljudi se guraju kroz duge redove u masi i pokušavaju da naprave selfije.
„Evropa, često nazivana muzejom svijeta, suočava se s nezapamćenim porastom turizma, koji pretvara njene slikovite ulice u pretrpane prolaze i izaziva sveprisutnu zabrinutost zbog prekomjernog turizma“, piše The Independent.
Rekordan broj posjetilaca
„Rekordan broj posjetilaca na kontinentu sada opterećuje lokalne resurse i izaziva reakciju stanovnika, dok je poznat prizor kofera koji zveckaju po kaldrmi i turista koji se guraju za savršeni selfi postao simbol tog pritiska“, navodi list.
Kruzeri, koji dovode hiljade posjetilaca na destinacije koje su već preopterećene prekomjernim turizmom, kao što su Venecija, Kanarska i Balearska ostrva, Santorini i druga mala grčka ostrva, ostavljaju značajan ekološki trag.
Pri tome, malo doprinose lokalnoj ekonomiji.
Strani posjetioci činili su približno 45,6 odsto svih noćenja u prva tri mjeseca 2025, prema izvještaju Eurostata.
Ono što je novo jesu velike razlike među zemljama EU. Najmanje države poput Malte (91,2 odsto), Kipra (85,7 odsto) i Luksemburga (80,4 odsto) imale su najveći udio stranih noćenja. Čak i više od „uobičajenih osumnjičenih“ poput Španije, Francuske i Italije.
Destinacije sa najvećim gužvama
Prva mjesta na listi najpretrpanijih turističkih destinacija u svijetu, mjereno brojem posjetilaca koji višestruko nadmašuju broj lokalnog stanovništva zauzimaju destinacije u novom rangiranju koje je objavio Go2Africa, ukazujući na rastući globalni trend.
Ipak, kako objašnjava britanski list The Mirror u članku pod naslovom „Zone u koje ne treba putovati — gdje turisti preplavljuju lokalce“, „odnos broja posjetilaca i lokalnog stanovništva ne daje potpunu sliku o nekoj destinaciji i njenom odnosu prema turizmu“.
Ipak, pruža dobru naznaku o tome koliko je lokalna ekonomija zavisna od turizma i koliko gužve se mogu očekivati tokom sezone.
Vatikan na vrhu liste destinacija pogođenih prekomjernim turizmom
Na prvom mjestu po najneproporcionalnijem odnosu broja turista u odnosu na lokalno stanovništvo nalazi se Vatikan. Najmanja je zemlja u svijetu po površini i broju stanovnika.
Suverena grad-država smještena unutar Rima, prostire se na svega 0,44 kvadratna kilometra i predstavlja mjesto hodočašća i kulturnog značaja za mnoge ljude širom svijeta.
Sa samo 882 stanovnika, Vatikan godišnje primi nevjerovatnih 6,8 miliona turista. To znači da dolazi 7.710 posjetilaca na svakog lokalnog stanovnika.
„Svakog dana hiljade posjetilaca bukvalno se guraju kroz ovu ‘vatikansku mašinu za novac’, pod nadzorom osoblja muzeja,“ napisao je jedan posjetilac na TripAdvisoru o iskustvu u Vatikanskom muzeju. „Praktično nema šanse da se u miru posmatraju brojna remek-djela.“
Statistika iz maja pokazuje da broj posjetilaca u Vatikanu može dostići i 25.000 dnevno. Redovi za ulaznice često protežu oko zidina. To je više od pola miliona posjetilaca mjesečno. Na drugom i trećem mjestu nalaze se takođe „evropske mikrodržave“.
Kneževina Andora na drugom mjestu na listi
Kneževina Andora, mala zemlja bez izlaza na more, prostire se na 468 kvadratnih kilometara. To je oko dva i po puta veća površina od Vašingtona D.C. i nalazi se između Francuske i Španije. Zauzima drugo mjesto na listi.
Sa populacijom od preko 85.000 ljudi (prema popisu iz 2023. godine), ova mala evropska država, najpoznatija po luksuznim ski centrima i kupovini bez poreza, godišnje primi oko 9,6 miliona turista. To znači da na svakog stanovnika dolazi 118 posjetilaca.
Status poreskog raja i činjenica da je gotovo cijela ekonomija usmjerena ka turizmu doprinose velikoj privlačnosti ove kneževine.
Smještena u Pirinejima, Andora takođe nudi zadivljujuće pejzaže sa vrhovima preko 2.000 metara, dubokim dolinama i vijugavim rijekama.
San Marino i prekomjerni turizam
Treća zemlja na listi, gdje broj posjetilaca premašuje broj lokalnog stanovništva, je San Marino.
Okružen sa svih strana Italijom i osnovan 301. godine nove ere, San Marino je najstarija preživjela republika u svijetu, koja održava nezavisnost preko 1.700 godina.
Kao mjesto svjetske baštine pod zaštitom UNESCO-a, posjeduje tri impozantne tvrđave na okolnim visokim vrhovima.
Glavni grad, takođe nazvan San Marino, smješten je na padinama Monte Titana. Poznat je po srednjovekovnom starom gradu okruženom zidinama i uskim kaldrmisanim ulicama.
Posjetioce privlače pejzaži, kuhinja i arhitektonske znamenitosti.
Sa površinom od nešto preko 60 kvadratnih kilometara, to je treća najmanja teritorija u Evropi i peta najmanja u svijetu.
Sa samo 33.600 stanovnika, San Marino godišnje privlači oko dva miliona turista. To znači da na svakog lokalnog stanovnika dolazi 60 turista.
Iako se San Marino nalazi među destinacijama gdje turisti nadmašuju lokalce, često se pominje i u rang listama najmanje posjećenih zemalja u Evropi.
Da li i Monako ima problem sa prekomjernim turizmom?
Još jedna kneževina, Monako na francuskoj rivijeri na Sredozemnom moru, nedaleko od italijanske regije Ligurije, privlači luksuzne putnike svojim poznatim kockarnicama, jahtama i mediteranskom obalom, a grad-država je često preplavljena posjetiocima.
Monako godišnje primi oko 340.000 turista.
Iako, prema lokalnom mediju Monaco Voice, „Monako izgleda da je izbjegao zamke koje se odnose na masovni turizam,“ ipak se nalazi na 8. mjestu liste destinacija gdje broj posjetilaca premašuje broj lokalnog stanovništva“.
Kneževina zauzima površinu od 2,08 kvadratna kilometra, što je čini drugom najmanjom suverenom državom u svijetu, odmah poslije Vatikana.
Njena populacija od 39.000 stanovnika čini je najgušće naseljenom suverenom državom. Samo oko 10.000 stanovnika su iz Monaka.
Monako takođe drži rekord za najkraću nacionalnu obalu u svijetu dužine 3,83 km. Ne računajući zemlje bez izlaza na more poznat je kao jedno od najbogatijih i najskupljih mjesta u svijetu.
Opasan prekomjerni turizam na Malti
„Malta proglašena za devetu najpretrpaniju turističku destinaciju u svijetu“ glasi naslov u Malta Independentu povodom novog izvještaja.
Sa istorijom dugu sedam hiljada godina, Malta, smještena između Sicilije i sjeverne obale Afrike, poznata je po svojim sunčanim plažama, drevnim ruševinama i živopisnoj mediteranskoj kulturi.
Prošle godine Malta je imala zvanično registrovanu populaciju od 563.443 stanovnika i preko 3,5 miliona turista, što znači 6,32 turista po stanovniku.
Malta Business Weekly izvještava da je zemlja već primila „nešto više od 1,4 miliona turista u prvih pet mjeseci 2025. To obično predstavlja oko 35% svih turista za cijelu godinu.
Čini se sve vjerovatnijim da ćemo u 2025. imati preko četiri miliona (moguće 4,1 milion) turista. Prošle godine imali smo 3,6 miliona turista.
Od 2019. godine broj turista je porastao 54 odsto, dok je stvarni prihod od turizma porastao 51%.
Tokom ljetnjih mjeseci stanovnici Malte moraju da trpe gužve turista. Posebno mladih ljudi koji dolaze jeftinim letovima i putnika s kruzera, što je izazvalo uzbunu među zaštitnicima životne sredine i lokalnim stanovništvom zbog moguće „ekološke katastrofe.“
„Tačka preloma na ostrvu Komino“
Rast broja turista posebno utiče na jedno od najikoničnijih, najfotografisanijih i najosjetljivijih mjesta – Kristalno Plavu lagunu na ostrvu Komino, koja je, prema lokalnim izvještajima, dostigla tačku preloma sa preko 10.000 posjetilaca dnevno iz cijelog svijeta.
Prelijepo prirodno jezero sa kristalno čistom vodom i upečatljivim krečnjačkim formacijama, Kristalno Plava laguna se od nekada mirnog mjesta za plivanje i ronjenje pretvorila u pretrpanu oblast punu čamaca i kupača tokom vrhunca sezone.
To je dovelo do rastuće neravnoteže turizam versus ekološka održivost rijetkih staništa ptica i zaštićenih morskih zona.
Ovako BBC opisuje situaciju u Kristalno Plavoj laguni na Kominu: „gužve, ljudi stoje rame uz rame, bore se za prostor, smeće se izliva iz prepunih kanti i zapetljava u izgažene grmove ružičastog žbuna, dok motorni čamci velike brzine ostavljaju za sobom trag ekološke štete.“
Frustracija i prekomjerni turizam na Kominu raste već godinama, a neki razočarani posjetioci čak nazivaju jednodnevni izlet sa Malte „prevarom“.
Pretrpani čamci, ograničene usluge i sve veće ekološko propadanje doveli su do sve većeg pritiska na vlasti da preduzmu mjere.
Cecilia Rodriguez, saradnica Forbesa
Vatican City And Other European Micro Countries Top Overtourism Report