Izložba o El Doradu se usuđuje da pita: Šta da Kolumbo nikada nije „otkrio“ Ameriku?
Sreća Kristofora Kolumba se preokrenula u posljednjih nekoliko decenija. Spomenici koji su nekada slavili njegovu uspomenu srušeni su ili poprskani bojom. Prezir prema njegovim kolonijalističkim putevima je nedvosmislen. Ali malo je intervencija tako promišljenih kao umetnost Hju Loka (Hew Locke).
Lok je 2018. uljepšao fotografiju Kolumbove statue u Central parku u Njujorku, ukrašavajući istraživača biserima i zlatnim filigranom. Sa novim pogledom, Lok je istovremeno prizvao plijen koji je Kolumbo tražio od Novog svijeta, ljude koje je opljačkao i njihovu duhovnu vezanost za blago koje je preuzeo u ime Španije.
To je srednjoamerička verzija kralja Midasa: Kolumbova ludost se otkriva ispunjenjem njegovih želja.
Hju Lokov Kolumbo u Central parku pruža prikladan uvod u El Dorado: Mitovi o zlatu, izložbu u Američkom društvu koja ispituje mitske korjene i tragične posljedice evropske kolonizacije autohtonih zemalja. Kao dio projekta El Dorado, koji takođe uključuje naučnu publikaciju, izložba miješa drevnu i savremenu umjetnost kako bi pokazala slojeve pogrešnog shvatanja – i neiskrenog i istinskog – koji su u osnovi prvog kontakta. Čak i ako proces demistifikacije ne može da oživi žrtve genocida, mogao bi da poboljša današnje uslove.
Prije nego što je postao mjesto, El Dorado je bilo ime kralja. Čak i bogatiji od Lokovog Kolumba ili legendarnog Midasa, za Zlatnog se govorilo da je njegove pratioce prašila zlatna prašina. Porijeklom od naroda Muiska sa kolumbijskih Anda, priču su čuli evropski avanturisti koji su željeli da vjeruju da se velika bogatstva mogu naći u Americi. Zamišljali su čitavo kraljevstvo od zlata. I neumorno su ga tražili od Kariba do Amazonskog basena.
Evropljani su bili podstaknuti izvještajima Marka Pola o zlatnim zemljama na Orijentu (Kolumbo je bio strastveni čitalac Putovanja Marka Pola). Evropske istraživače je dodatno uvjerila spremnost američkih domorodaca da svoje zlato zamijene za novitet kao što su ogledala. Po evropskim standardima, izgledalo je da domorodački narodi tretiraju zlato kao neograničen resurs, robu tako male lokalne vrijednosti da se velika bogatstva mogu potrošiti na sitnice. Kolonisti su ovo takođe shvatili kao znak da su domorodački narodi bili divlji – nesposobni da prepoznaju vrijednost onoga što su imali – i stoga zaslužuju pokoravanje.
Kako objašnjavaju naučnici uključeni u projekat El Dorado, Evropljani su stvorili lažne pretpostavke, jer su imali pogrešne premise. Prihvatajući ideju da je zlato oblik novca (zajedno sa drugim bolestima Starog svijeta), nisu uspjeli da cijene metal kao duhovno dobro. „Širom drevne Amerike, zlato se smatralo supstancom koju su bogovi emitovali, naseljavali i konzumirali“, piše Džoan Pilsberi (Joanne Pillsbury) u „El Doradu: Čitalac“. Sve osim prljave zarade, zlato je bilo „otjelovljenje božanske moći“.
Ovakvo razumijevanje zlata je odredilo kako se zlato koristi. Nošeno na telu, često kao nakit, zlato je pružalo zaštitu. Zlato je, takođe, bilo odgovarajući materijal za sakralne prostore i predmete. Različite američke kulture su imale različite tradicije i vjerovanja, ali ga niko nije kovao ili čuvao u bankama.
Komodifikacija, pretvaranje zlata u robu, koju su sprovele kolonijalne sile imala je negativne implikacije ne samo na autohtone narode već i na njihove zemlje. Pošto El Dorado nije mogao biti pronađen, zlato bi trebalo nasilno vaditi iz zemlje, iskorišćavajući domaći rad i uništavajući životnu sredinu. Ekstrakcija drugih proizvoda kao što su guma i nafta pratila je ovaj ekonomski model, koji i danas ostaje pokretačka snaga.
Izlazeći na površinu istorije El Dorada, Projekat El Dorado ima potencijal da ispita evropske pretpostavke o komodifikaciji i ekstrakciji u američkom kontekstu, i da promijeni ponašanje na bolje. Pored istorijskog istraživanja, umjetnost može biti posebno efikasan medij za preispitivanje prošlih pretpostavki. Nesputani zahtjevima nauke, umjetnici su slobodni da spekulišu o tome šta je moglo i šta bi moglo da se realizuje danas.
Nažalost, većina savremenih umjetničkih djela uključenih u izložbu Američkog društva samo predstavlja očigledne, pozlaćene dosadne klišee. Zlatna burad za naftu Rolanda Pinje (Rolando Piña) estetski su zadivljujuća, ali izražavaju nešto više od uobičajene ideje da bušenje nafte rekapitulira štetu koju su načinile prošle (i sadašnje) rudarske prakse. Zlatna Mekdonaldsova (McDonald’s) šolja sode Darija Eskobara (Dario Escobar) ukazuje na drugu poentu – skrećući pažnju na odnos između brze hrane i ekstraktivizma – ali je isto tako očigledna.
Od vitalnog je značaja za ekološku i socijalnu pravdu da zapadne paradigme bogatstva i rasta budu dovedene u pitanje, ali nije dovoljno da se vizualizuje ono što bi se moglo reći u nekoliko riječi (i izgovarano je iznova i iznova).
Ponavljajući legendu o Kristoferu Kolumbu, Hju Lok ilustruje potencijal umjetnosti da učini novo značenje od istorijskog značaja. Međutim, najdalekosežnije djelo na izložbi Američkog društva je video Huana Kovelija (Juan Covelli) koji ima dodatnu distinkciju u interesantnom korišćenju vještačke inteligencije.
Spekulativno blago se vraća u svijet pre prvog kontakta, kao što je prikazano u hiljadama drevnih artefakata u Museo del Oro u Bogoti. Koveli koristi vještačku inteligenciju da transformiše 3D skeniranje zlatnih predmeta, generišući bezbroj verzija koje su nekada postojale ili bi možda bile izmišljene da Amerika nije bila kolonizovana. Na prvi pogled, Spekulativno blago može izgledati kao djelo nostalgije ili priželjkivanja, ali Koveli je stvorio nešto mnogo dublje. Spekulativno blago predstavlja izazov za razmišljanje izvan mita kolonijalizma i komodifikacije.
Ako AI to može, sigurno možemo i mi.
Jonathan Keats, saradnik Forbesa
An Exhibit About El Dorado Dares To Ask: What If Columbus Had Never ‘Discovered’ America?