Arheolozi misle da su otkrili starački dom od prije 1.600 godina

Dobro očuvani mozaik otkriven na sjeveru Izraela mogao bi biti ostatak doma za stare, koji potiče s kraja 4. ili početka 5. vijeka, kažu arheolozi. Ako je to tačno, bio bi to najraniji konkretni dokaz postojanja takve ustanove pronađen tokom arheoloških iskopavanja.

Arheolozi koji iskopavaju antički hrišćanski vizantijski grad Hipos, smješten na brdu istočno od Galilejskog jezera, do tog zaključka došli su nakon proučavanja dijela mozaika otkrivenog na pragu jedne javne zgrade. Dio mozaika sadrži troredni natpis na grčkom jeziku „mir sa starijima“, ispisan u gornjem dijelu krsta podijeljenog horizontalnom linijom. Mozaik takođe prikazuje alfa i omega slova — prvo i posljednje u grčkom alfabetu — koja zajedno čine hrišćanski simbol. Oko medaljona se nalazi mnoštvo šarenih motiva. Među njima su egipatske guske, ptice koje piju iz pehara, kao i stabla citrusa i čempresa.

„To je svjedočanstvo o tome kako je hrišćanska zajednica u Svetoj zemlji tokom vizantijskog perioda brinula o starijima. To je odgovornost koja je do tada bila isključivo na porodici“, naveli su autori nove studije o ovom otkriću u zajedničkom saopštenju. „Ovaj razvoj događaja vjerovatno odražava nove hrišćanske načine života van tradicionalnih porodičnih struktura, poput monaštva“.

Zgrada posvećena starijima

Studija je objavljena u avgustovskom izdanju časopisa Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. Publikacija se bavi istraživanjima iz oblasti papirologije i epigrafike antičkog perioda. Iako pisani izvori sugerišu da su se domovi za stare u ovom regionu češće javljali od hrišćanske ere nadalje, istraživači svoje otkriće nazivaju „živim dokazom“.

„Može se pretpostaviti da je mozaik bio postavljen na ulazu u zgradu koja je na poseban način bila otvorena ili posvećena starijim osobama“, navodi se u studiji. Medaljon je „stavljao pozdrav upućen starijima na usne svake osobe koja bi ušla. Ili ga je upućivao samim stanovnicima zgrade“.

Tokom iskopavanja 2023. i 2024. tim sa Instituta za arheologiju Zinman pri Univerzitetu u Haifi otkrio je dio očuvanog mozaika, polomljenog sa svih strana i prekrivenog građevinskim šutom sa fragmentima vizantijske keramike i dijelovima razbijenog mozaika, uključujući i druge natpise koje nije moguće rekonstruisati. Ispod poda pronađeni su novčići koji datiraju s kraja 4. ili početka 5. vijeka.

Otkriće dedukcijom

Hrišćanski simboli na mozaiku u početku su ukazivali da je riječ o crkvi. Međutim, arheolozi, koji su već otkrili više crkava i religijskih objekata u Hiposu, nijesu našli arhitektonske dokaze za još jednu crkvu.

Zato su počeli da razmatraju druge mogućnosti, analizirajući natpise i stil mozaika, kao i njegovu lokaciju blizu raskrsnice dvije glavne ulice. Pomogli su im i istorijski dokumenti koji govore o moralnoj obavezi brige o starima i osnivanju specijalizovanih ustanova za njihov smještaj. Tim, u kojem je i Gregor Štab (Gregor Staab), filolog sa Univerziteta u Kelnu, proučio je i druge antičke natpise. Jedan iz Jerusalima svjedoči da je bračni par iz Vizantije osnovao „dom za skromne stare žene“ u sklopu crkve posvećene Bogorodici (Mariji Teotokos).

Lesli Brubejker (Leslie Brubaker), profesorka emeritus vizantijske umjetnosti na Univerzitetu u Birmingemu, koja nije učestvovala u istraživanju, nazvala je ovo otkriće „izuzetno zanimljivim“. Takođe je napomenula da su bolnice tog perioda imale odjeljenja za brigu o starijima. „Možda zapravo gledamo dio veće bolnice“.

Takve bolnice često su bile povezane s crkvama, kazao je njen kolega, vizantolog Danijel Rejnolds (Daniel Reynolds).

Još je rano za zaključak

„Upotreba krsta, alfa i omege i lovorovog vijenca je motiv koji se obično viđa samo u crkvenom ili monaškom kontekstu“, rekao je u intervjuu. „Međutim, motiv vode života (pehar s golubicama) takođe se može povezati sa liječenjem. Vrlo je moguće da gledamo u gradski manastir koji je imao prostor i ustanovu za brigu o starijima“.

Dok arheolozi ne iskopaju veći dio lokaliteta, „mislim da je još prerano za konačan zaključak“, rekao je on.

Istraživači se slažu da su potrebna dalja istraživanja.

„Ovo istraživanje je otvorilo mnogo novih pitanja“, rekao je arheolog Majkl Ajzenberg (Michael Eisenberg). On je jedan od direktora projekta Hipos, zajedno sa Arletom Kovaljevskom (Arleta Kowalewska). „Neka od njih će obraditi kolege koje su jednako uzbuđene kao i mi“.

Hipos

Hipos je pripadao Dekapolisu, grupi od 10 gradova koji su bili centri grčke kulture u području sa pretežno semitskim stanovništvom. Tokom vizantijskog perioda, Hipos je bio vjerski, društveni i poljoprivredni centar. Danas se nalazi u okviru Nacionalnog parka Susita, kojim upravlja Uprava za prirodu i parkove Izraela.

Arheološka iskopavanja u Hiposu traju neprekidno od 2000. godine. Otkriveno je bogatstvo: rimska bazilika, teatar i kupatilo, gradske kapije iz rimskog perioda. Čak i zlatni nakit.

„Naš cilj je da popunimo praznine u istorijskoj priči. Ne samo o stanovnicima Hiposa, njihovom načinu bogosluženja i svakodnevnom životu“, rekao je Ajzenberg, „već u ovom slučaju i da osvijetlimo sasvim novu ideju, poznatu uglavnom iz pisanih izvora i to tek vijek kasnije“.

Leslie Katz, saradnica Forbesa

Archaeologists Think They’ve Unearthed A 1,600-Year-Old Elder Care Home