Zašto je američka ekonomija iznenada izuzetna: To je „najčistija prljava košulja svijeta“

Desilo se nešto zanimljivo na putu ka recesiji u SAD-u 2024. godine: neukrotiva američka ekonomija odbila je da se pridruži.

Početkom godine, investitori širom svijeta očekivali su čak šest smanjenja kamatnih stopa Federalnih rezervi (FED) za četvrtinu procentnog poena kako bi zaštitili ekonomski rast i borili se protiv inflacije. Ali inflacija je uporna, ostala je tvrdoglavo iznad cilja centralne banke od 2%, a ekonomija i dalje raste uprkos ciljanom rasponu prekonoćne kamate od 5,25-5,5%, najviše među zemljama Grupe sedam industrijskih zemalja.

Početkom februara tih šest smanjenja kamatnih stopa pretvorila su se u tri, a u srijedu je predsjednik Federalnih rezervi, Džerom Pauel (Jerome Powell), sugerisao svijetu da ih možda neće biti više nijedno. U opreznom obraćanju centralnog bankara rekao je: „Ne očekujemo da će biti prikladno smanjiti ciljni opseg federalnih stopa dok ne steknemo veće povjerenje da inflacija održivo ide prema 2%. Do sada ove godine, podaci nam nisu pružili to veće povjerenje“.

Centralna banka je ipak tržištu bacila kost u vidu usporenije prodaje obveznica iz vlastitog portfolija, oštrije nego što se očekivalo, i Pauel je rekao da ne misli da je inflacija toliko jaka da će FED vjerovatno željeti da poveća kamatne stope. Cijene trezorskih obveznica su porasle, što je znak olakšanja da vijesti o kamatnim stopama nisu gore, a akcije i dolar su se održali stabilnim.

U normalnom razvoju događaja, mogli biste očekivati da će stroga monetarna politika obuzdati ekonomski rast i ograničiti dobitke na berzi. Ali Vol Strit (Wall Street) i dalje raste, dolar ostaje jak, a investitori nastavljaju da finansiraju budžetske deficite Vašingtona. U srcu ovog očiglednog paradoksa je ideja da postoji nešto posebno u vezi sa Sjedinjenim Državama i ekonomijom, stara ideja koja je dobila na popularnosti duže od decenije.

„Izuzetne performanse američke ekonomije, kako u apsolutnim tako i u relativnim terminima u odnosu na druge zemlje, odražava snažnu kombinaciju postojećih atributa i koraka preduzetih kako bi se investiralo u motor rasta sjutrašnjice“, kaže Mohamed El-Erian, glavni ekonomski savjetnik njemačkog osiguravajućeg društva Allianz, kao i predsjednik Kvins Koledža (Queens’ College) na Kembridžu.

Godine 2010, neposredno nakon najveće dubine Velike finansijske krize, El-Erian je bio suosnivač Pacific Investment Management-a, podružnice Allianza. U televizijskom intervjuu te godine, počeo je da naziva Sjedinjene Države „najčistijom prljavom košuljom“ među glavnim ekonomijama, a opis je ponovio i Bill Gross, njegov kolega na mjestu glavnog investicionog direktora.

U to vrijeme, Amerika je ostala izolovana od ekonomskih turbulencija u Grčkoj koje su pokvarile izglede za partnere u Evropskoj uniji, a njena finansijska tržišta su imala koristi od bježanja ka očekivanom kvalitetu.

Ljudi još koriste ovu frazu kako bi uporedili Sjedinjene Države sa drugim razvijenim zemljama, ali kako su dolar i Vol Strit porasli posljednjih meseci, preimenovana je u američku izuzetnost.

Razumijevanje američke izuzetnosti

Ta ideja, koja je postojala u politici još od prije Revolucije, jeste da su Sjedinjene Države jedinstvene među nacijama, na osnovu faktora kao što su veličina, istorija, kultura i geografija. Nedavno se koristi da bi se objasnili vodeći rezultati američkih akcija i otpornost američke ekonomije u godinama od finansijske krize. Koncept da Amerika nije samo sklonište tokom vremena stresa postaje primijećen. Razmotrite ove nedavne naslove:

Američka izuzetnost je stvarna – na berzi (American exceptionalism is real—in the stock market )– Fortune, 3. februar

Zašto američka ekonomija napreduje mnogo bolje od ostatka svijeta (Why the US economy is doing so much better than the rest of the world )– CNN, 26. januar

Istaknuta „izuzetnost“ SAD-a vođena tehnologijom Tech-led U.S. ‘exceptionalism’ underlined – Reuters, 15. februar

Od dna finansijske krize, američke akcije su znatno nadmašile glavne konkurente, rastući po godišnjoj stopi od 16% tokom 14 godina do 2023. godine, prema istraživanju Goldmen Saksa (Goldman Sachs). Za razliku od toga, akcije u drugim razvijenim zemljama su porasle 10% u tom periodu, tržišta u razvoju 8%, a Kina samo 6%. Dobici su usporeni ove godine, ali indeks Standard & Poor’s 500 je porastao za 5,2%, bolje u dolarima od bilo kog drugog vodećeg tržišnog indeksa osim italijanskog MIB-a, koji je dobio 7,9%. Američki napredak došao je uprkos problemima kao što su rastući budžetski deficit – povećao se za dnevni prosječan iznos od 4,7 milijardi dolara ove godine – podijeljena vlada, migrantska kriza i slučajevi društvenih nemira. Oni postavljaju pitanje koliko je geografske raznolikosti investitorima zaista potrebno.

S obzirom na to da se ekonomija i dalje širi, FED može da se fokusira na svoju borbu protiv inflacije. Potrošačke cijene rastu po godišnjoj stopi od više od 3% i skoro 4% kada se izuzmu volatilne cijene hrane i energije. Omiljeni inflacioni pokazatelj FED-a, zasnovan na ličnim potrošačkim troškovima, bliži se cilju centralne banke od 2% – 2,7% ukupno i 2,8% na osnovu osnovnih troškova – ali nedavni podaci mogu biti zavaravajući jer je indeks skočio 16,6% od kraja 2019. do 2023. godine.

Mnogi investitori izgleda da su zanemarili te oštre skokove cijena na početku ove godine, kada su vjerovali da će američki centralni bankari smanjiti svoju ciljanu kamatnu stopu preko noći na raspon od 3,75-4%.

Veća produktivnost američkih radnika

Jedna očigledna prednost koju Sjedinjene Države imaju je ta što su njihovi radnici produktivniji od radnika bilo koje druge glavne ekonomije. Prema procjenama Međunarodnog monetarnog fonda, SAD zauzimaju visoko mjesto po proizvodnji po osobi, sa procijenjenih 85.373 dolara, a nadmašuju ih samo pet zemalja: četiri ofšor finansijska centra i naftom bogata Norveška. Sljedeći član Grupe sedam industrijskih zemalja na listi je Kanada, sa 54.866 dolara. Pored toga, Amerika ima daleko najveću ekonomiju (više od 28 biliona dolara godišnjeg bruto domaćeg proizvoda) i tržišta akcija i obveznica (vrijedna oko 90 biliona dolara zajedno).

Te gigantske cifre omogućavaju finansiranje istraživanja i razvoja u naprednim tehnologijama poput vještačke inteligencije (AI) i sposobnost prevazilaženja katastrofa, dok obimni prirodni resursi smanjuju zavisnost od dobavljača iz inostranstva.

El-Erian navodi „intrinzičnu agilnost ekonomije, njen preduzetnički temelj i ogromne resurse“ kao postojeće jake tačke kojima su se pridružili „legislativni koraci preduzeti kako bi se podržale i oslobodile inovacije koje prate američke kompanije u ključnim oblastima poput generativne AI, biomedicinskih nauka i zelene energije“.

Politike koje stoje iza američkog uspeha

Pristup Vašingtona upravljanju svojom domaćom ekonomijom može biti znatno drugačiji od pristupa drugih glavnih industrijskih zemalja. U nedavnom istraživačkom izveštaju, tim analitičara za fiksni prihod Barklisa predvođen Temistoklisom Fiotakisom u Londonu identifikovao je seriju prepoznatljivih politika koje stoje iza američke uspešnosti:

• Ograničavanje izloženosti međunarodnoj trgovini i tako izbegavanje usporavanja svetskog ekonomskog rasta. Ostale zemlje su se oslanjale na globalizaciju kako bi stimulisale potražnju.
• Održavanje visokih prinosa na investirani kapital, delom zbog efikasnosti koja proizilazi iz tehnoloških napredaka omogućenih od strane američkih kompanija, ali i putem poreskih politika koje podstiču reinvestiranje u SAD.
• Podsticanje rasta povećanjem državne potrošnje u vremenima ekonomske slabosti, kontrakcioni pristup koji nisu preduzimale druge razvijene zemlje.
• Energetske politike koje su podstakle freking i druge metode za proširenje proizvodnje, omogućavajući zemlji da postane izvoznik nafte. Osim podrške trgovinskom bilansu, postoji i sporedna korist: nafta i gas se cene u dolarima, što doprinosi relativnoj snazi dolara umesto da je iscrpljuje kada rastu cene energenata.

Slabosti: Pad kreditnog rejtinga…

Ovi trendovi nisu garantovani da će trajati zauvijek, i Sjedinjene Države nisu bez svojih problema. Zemlja je izgubila trostruki A rejting kod Standard & Pursa (Standard & Poor’s) i Fiča (Fitch) i razmatra se za snižavanje rejtinga kod Mudisa (Moody’s) zbog problema poput polarizovane politike i nacionalnog duga, koji odražava godine deficita.

„Moglo bi doći vrijeme kada će SAD prekomjerno stimulisati svoju ekonomiju“, napisali su analitičari Barklisa, šireći trgovinski deficit zemlje do štetnog nivoa. Evropa bi mogla početi da usvaja neke američke politike i smanji jaz za koji ekonomisti koje je anketirao Blumberg očekuju da očuva značajno brži rast američke proizvodnje u odnosu na proizvodnju evrozone bar do 2026. godine. Pored toga, Kina bi mogla da se oporavi od onoga što analitičari Barklisa (Barclays) smatraju cikličnim minimumom.

„Ali za sada“, dodali su, „postoji osjećaj da je ponovno ulaganje u domaće tržište SAD-a dobitna strategija – do te mjere da je koristilo dolaru i dobiti od investicija u američku imovinu“.

Otporna američka ekonomija daje snagu dolaru, što pak omogućava Sjedinjenim Državama da pozajmljuju u svojoj valuti iako su akumulirale dug. Iako je to možda jedan od razloga zbog kojih su zlato i bitkoin, kao zaštita od inflacije, dosegli rekordne visine ove godine, to nije umanjilo dolar u odnosu na druge valute. Indeks dolara je oko 106, malo iznad nivoa na kojem se otvorio vijek, pokazuju podaci sa Ychartsa.

Jaki ekonomski izgled za Ameriku, nasuprot tome, stavili su veliki pritisak na jen. Japan koristi pozajmljen novac za ulaganje u akcije i strane obveznice, a njegova valuta pala je na tridesetogodišnji minimum naspram dolara kako izgledi za smanjenje kamatnih stopa FED-a blijede.

	Rast BDP 2023	Procena rasta – 2024	Procena rasta – 2025
SAD	2,5	2,7	1,9
Euro zona	0,4	0,8	1,5
Njemačka	-0,3	0,2	1,3
Francuska	0,9	0,7	1,4
Italija	0,9	0,7	0,7
Japan	1,9	0,9	1
Ujedinjeno kraljevstvo	0,1	0,5	1,5
Kanada	1,1	1,2	2,3

„Priča o izuzetnosti štiti dolar od pada“, kaže Kit Džakis (Kit Juckes), glavni strateg za devize u Sosiete Ženeral (Societe Generale). To pomaže da ga centralne banke drugih zemalja koriste u međunarodnim transakcijama i takođe je razlog zašto je mnogo robe sa cijenama u dolarima.

„Jedna od stvari kada ste svjetska rezervna valuta je što imate više manevarskog prostora“, kaže Džakis. „SAD ima privilegije koje su joj dodijeljene“.

U praktičnom smislu, to znači da će investitori finansirati američke budžetske deficite u predvidljivoj budućnosti, sa malo straha od depresijacije na deviznom tržištu. SAD plaćaju više za pozajmljivanje novca od drugih industrijskih zemalja, ali premija nije pretjerana: desetogodišnji trezorski zapisi donose oko 4,6%, iznad njemačkog nivoa od 2,6%, ali slično britanskom nivou od 4,4%.

Raste dug, ali raste i ekonomija

Dug SAD-a je porastao u posljednjoj deceniji, na više od 34 biliona dolara sa manje od 18 biliona prije 10 godina, ali takođe je porasla i ekonomija. Međunarodni monetarni fond procjenjuje da će odnos bruto duga SAD-a prema bruto domaćem proizvodu biti 127% ove godine. To je treći najviši među Grupe sedam industrijskih zemalja, iza Japana sa 255% i Italije sa 139%, dok Kanada, Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo imaju bruto dugove koji su otprilike jednaki njihovom godišnjoj ekonomskoj proizvodnji. Njemačka je znatno manje proždrljiva sa 64%. Ipak, odnos SAD-a nije potpuno nerazuman, a troškovi koji povećavaju dug imali su pozitivne posljedice, posebno od izbijanja kovid -19.

„Postiže se ekonomski rast kroz ovu potrošnju“, kaže Džakis. „SAD su uspele da postignu stvarni rast tokom ovog perioda, dok mi ostali to nismo„.

Frazu „najčistija prljava košulja“ sadrži tekst pesme „Sunday Mornin’ Comin ‘Down“, hit iz 1970. godine Džonija Keša (Johnny Cash) koji opisuje protagonistov mamurluk:

Pa, probudio sam se u nedjelju ujutro,

Nisam mogao da držim glavu od bola,

I pivo koje sam popio za doručak nije bilo loše

Tako da sam popio još jedno za dezert.

Onda sam pretražio svoj ormar tražeći svoju odjeću,

I pronašao moju najčistiju prljavu košulju,

I obrijao sam se i počešljao kosu,

I sjurio niz stepenice da dočekam dan…

Kada je El-Erian predstavio ovu frazu u vezi sa Sjedinjenim Državama tokom televizijskog intervjua Blumbergu u aprilu 2010. godine, pripisao je izreku svom kolegi Polu Mekaliju (Paul McCulley), tadašnjem glavnom ekonomisti Pacific Investment Management-a.

Mekali kaže za Forbes putem imejla da je izmislio ovu frazu „u odgovoru na stalna pitanja (napade) Billa Grossa o tome da li navodna fiskalna neodgovornost Amerike ugrožava status rezervne valute dolara“.

„I da, bio sam potpuno svestan da sam ‘pozajmljivao’ frazu od Kris Kristoffersona koji je napisao taj hit Džonija Keša“, kaže Mekali. „Veliki sam obožavalac Kristoffersona, kao i Džeksona Brauna (Jackson Browne), dvojice najboljih pjesnika naše generacije“.

Mitchell Martin, novinar Forbes

Why The American Economy Is Suddenly Exceptional