„Zlatni pasoši“ i oligarsima pod sankcijama

Nova prekogranična istraga otkrila je da su najmanje tri ruska oligarha i kontroverzni kripto investitor stekli pasoše ostrva Dominika preko programa dobijanja državljanstva putem ulaganja

Od 1993. mala karipska ostrvska država Dominika dozvoljava strancima da kupuju državljanstvo u pokušaju da privuku više investicija u lokalnu ekonomiju. Cijena pasoša je 100.000 dolara uloženih u državni fond ili 200.000 dolara u razvoj nekretnina koje je odobrila vlada – jeftina ponuda za milijardere i bogate investitore koji žele nove pasoše ili izlaz iz svojih domovina.

Vlasti Dominike nazivaju program “najbržim, najdugovječnijim i najpristupačnijim” programom sticanja državljanstva putem ulaganja u svijetu. Takođe tvrde da rade provjere svih investitora. Ali nova prekogranična istraga pod nazivom Dominika: pasoši Kariba, otkrili su da je zemlja dala pasoše najmanje trojici ruskih oligarha koji su od tada bili sankcionisani i kontroverznom kripto investitoru kojeg sada traže u Singapuru.

Zajednička istraga je zajednički prekogranični napor Projekta za izvještavanje o organizovanom kriminalu i korupciji i neprofitne organizacije Projekat odgovornosti vlade, sa sjedištem u Vašingtonu, kao i više od 10 medijskih partnera, uključujući Forbes. Počelo je nakon što je Projekat odgovornosti vlade dobio imena oko 7.700 ljudi koji su kupili pasoše Dominike posljednjih godina. Ova imena su prikupljena iz službenih dokumenata koje je objavila vlada Dominike i dopunjena određenim dokumentima koji su procurjeli i korporativnim dokumentima. Zatim su ih pregledali novinari iz više od 20 zemalja.

Zvaničnici Dominike nisu odgovorili na više zahtjeva za komentar. Ali na konferenciji za novinare održanoj 18. septembra, premijer zemlje Ruzvelt Skerit (Roosevelt Skerrit) osudio je, kako je rekao, “pokušaj nekih u (Dominici) da unište (program državljanstva putem investicija)” tako što su se “udružili s međunarodnim novinarima i nekim regionalnim novinarima kako bi širili nevolje i dezinformacije sve u nastojanju da ga unište (program)”.

Dominika nije jedina koja nudi državljanstvo kroz ulaganje. Najmanje četiri druga karipska ostrva nude slične programe, kao i nekoliko zemalja u Evropi i na Bliskom Istoku, uključujući Tursku. Ali ono po čemu se Dominika razlikuje je to što se dugo suočavala s kritikama zapadnih vlada zbog svog opuštenog stava prema davanju pasoša osumnjičenim kriminalcima i politički izloženim ljudima.

U izvještaju iz 2019. godine, američki Stejt dipartment nazvao je provjere koje Dominika obavlja “labavim” i naveo da zemlja “ne uskraćuje uvijek državljanstvo onima koji su označeni crvenom zastavom”. U naknadnom izvještaju objavljenom 2022. piše da “Dominika ponekad izdaje pasoše uprkos negativnim informacijama otkrivenim tokom provjere”. Ujedinjeno Kraljevstvo, koje je ranije dozvoljavalo bezvizni pristup građanima Dominike, uvelo im je vize 19. jula. U izjavi britanska ministarka unutrašnjih poslova Suela Brejverman (Suella Braverman) rekla je da je program ulaganja zarad dobijanja državljanstva Dominike “pokazao jasnu i očiglednu zloupotrebu šeme, uključujući davanje državljanstva pojedincima za koje se zna da predstavljaju rizik za Ujedinjeno Kraljevstvo”.

“(Dominika) nema nikakvih drugih resursa osim turizma. Zato to rade”, kaže Riz Džafri (Reaz Jafri), privatni klijent i poreski advokat u advokatskoj kancelariji Vitersvorldvajd (Withersworldwide) koji se fokusira na imigraciju. “Relativno su jeftini. Ljudi to rade prvenstveno da bi imali dobru putnu ispravu. Ako bismo rekli da u sistemu procjene ocjena 10 predstavlja najrigorozniju…mislim da su karipske zemlje možda oko 5 ili 6”.

Uprkos kontroverzama, program je bio ogroman generator prihoda za vladu Dominike otkako je prvi put uspostavljen 1993. Skerit, koji je premijer od 2004, objavio je 2020. da je zemlja prikupila 1,2 milijarde dolara od programa samo u prethodne tri godine. U finansijskoj godini 2021-22, poslednjoj godini u kojoj je dostupna potpuna evidencija, Dominika je dobila 459 miliona istočnokaripskih dolara (170 miliona američkih dolara) od programa državljanstva putem investicija – 54% ukupnih prihoda. I interes za program raste: prema londonskoj advokatskoj kancelariji Henli i Partners (Henley & Partners), koja pomaže klijentima da dobiju boravak i državljanstvo ulaganjem, upiti u vezi s državljanstvom Dominike porasli su 729% u 2020, 131% u 2021. i 13% u 2022.

Čak i bez pristupa Ujedinjenom Kraljevstvu, državljanstvo Dominike pruža ključnu prednost za ozloglašene pojedince koji se suočavaju sa sankcijama ili koji žele da pobjegnu iz svojih matičnih zemalja: „čistu” putnu ispravu. Pasoši Dominike omogućavaju bezvizni ulazak, dobijanje vize po dolasku ili pristup putem elektronske vize u 132 zemlje, uključujući Kinu, Evropsku uniju i Singapur.

Forbes je otkrio da su tri sankcionisana ruska oligarha stekla pasoše Dominike, uključujući bogate magnate nekretninama Goda Nisanova i Zaraka Ilieva, koji su dobili državljanstvo 2017 — pet godina prije nego što ih je Velika Britanija stavila pod sankcije 2022 (supruga i djeca Nisanova takođe su dobili pasoše, a Nisanov je takođe pod sankcijama SAD od prošle godine). Magnat čelika Aleksandar Abramov dobio je pasoš za sebe, ženu i djecu 1996. godine, više od decenije pre nego što su ga pogodile sankcije Ujedinjenog Kraljevstva 2022. Predstavnici Nisanova, Ilieva i Abramova nisu odgovorili na zahtjeve za komentar.

Za Nisanova, pasoš Dominike je bio još jedan dodatak kolekciji državljanstava koje je već imao. Prema podacima sankcija u SAD i Velikoj Britaniji, Nisanov je takođe državljanin Azerbejdžana, Kipra i Rusije. Prošle godine, lisabonski list Publiko (Público) izvijestio je da je Nisanov tražio portugalsko državljanstvo, pozivajući se na izvor u Ministarstvu pravde te zemlje. Kipar je počeo da oduzima pasoše nekolicini sankcionisanih ruskih oligarha nakon ruske invazije na Ukrajinu prošle godine, ali nije jasno da li su uzeli pasoš Nisanovu.

Još jedan oligarh, milijarder koji se bavi nekretninama i bivši predsjednik Ruske džudo federacije Vasilij Anisimov dobio je državljanstvo 2000. Izvor blizak Anisimovu potvrdio je Forbesu da posjeduje pasoš Dominike, ali je naveo da ga nije koristio od početka 2000-ih, kada je postao i hrvatski državljanin. Izvor je takođe rekao da se Anisimov odrekao ruskog državljanstva 2022. godine, ali nije pružio dokaze za tu tvrdnju.

U međuvremenu, Janis Vardinojanis (Giannis Vardinogiannis), sin grčkog naftnog i gasnog milijardera Vardisa Vardinojanisa, dobio je državljanstvo Dominike zajedno sa suprugom i djecom 2013. Predstavnici Vardinojanisa nisu odgovorili na detaljan zahtev za komentar.

Još nekoliko kontroverznih ličnosti koristilo je šemu za dobijanje drugog pasoša. Jedan od njih je Kajl Livingston Dejvis (Kyle Livingston Davies), suosnivač bivšeg hedž fonda za kriptovalute Tri Erous Kepital (Three Arrows Capital), koji je podnio zahtjev za bankrot u julu 2022. Dejvis je dobio državljanstvo Dominike 2009. odnosno tri godine prije nego što je pokrenuo fond.

Od tada, Dejvis je takođe dobio pasoše u drugim zemljama osim svog doma u SAD. U avgustovskoj prijavi američkom stečajnom sudu za južni distrikt Njujorka, Dejvis je izjavio da je prestao da boravi u SAD 2013. i odrekao se svog američkog državljanstva u decembru 2020. mjesec prije nego što je postao državljanin Singapura u januaru 2021. U naknadnoj prijavi njegovih američkih advokata navedeno je da je Dejvis takođe posjedovao italijanski pasoš dobijen 2017. godine, ali ni u jednom podnesku se nije pominjao Dejvisov pasoš Dominike.

Dejvis, koji navodno ima sjedište na Baliju i još često putuje širom svijeta, nedavno je upao u nevolje. Singapurski regulator tržišta zabranio je 14. septembra njemu i suosnivaču Tri Erousa, Suu Žuu (Su Zhu) da “obavljaju bilo koju regulisanu aktivnost” u zemlji na devet godina. Jedanaest dana kasnije, sud u Singapuru je presudio da Dejvis i Žu treba da odsluže četiri meseca zatvora, a Žu je uhapšen na međunarodnom aerodromu grada-države 29. septembra. U izjavi u kojoj je najavljeno hapšenje, Teneo, sudski imenovani likvidator za Tri Erous , rekao je da je “Dejvis takođe bio u zatvoru četiri mjeseca, ali je njegovo mesto boravka u ovom trenutku nepoznato”. Odgovarajući na detaljna pitanja, Dejvisovi advokati u Singapuru nisu komentarisali pasoš Dominike.

Sa populacijom od samo 75.000 ljudi, naturalizovani građani Dominike uskoro bi mogli da nadmaše broj stanovnika ostrva. Vlada ne objavljuje redovno broj odobrenih zahtjeva za državljanstvo, ali premijer Skerit otkrio je 2020. da je 5.814 zahteva odobreno između 2017. i 2020. Čini se da se to ne poklapa s naknadama koje donosi program: opozicioni lider Dominike nedavno je iznio broj od 46.615 naturalizacija između 2016. i 2023. u dokumentu koji je podijelila švajcarska istraživačka novinska kuća Hejdi njuz (Heidi.news) u istrazi, na osnovu službenih podataka o prihodima koje je dostavila vlada Dominike. Taj broj bi predstavljao više od polovine ukupnog stanovništva ostrva.

Postoji nekoliko ograničenja ko može da dobije državljanstvo. Prije prošle godine, zemlja je zabranjivala podnošenje zahtjeva samo podnosiocima iz sjevernog Iraka. Građani Sjeverne Koreje i Sudana takođe ne mogu da apliciraju, sa izuzetkom onih koji su živjeli izvan svojih matičnih zemalja najmanje 10 godina, nemaju “značajnu imovinu” tamo i nisu “obavljali bilo kakvu poslovnu ili sličnu aktivnost”.

Nakon što se suočila s kritikama nakon ruske invazije na Ukrajinu, Dominika je takođe zabranila kandidate iz Rusije i Bjelorusije u martu 2022. To je možda bilo prekasno, s obzirom na to da su ruski oligarsi pod sankcijama već postali državljani godinama ranije.

Đakomo Tonjini, novinar Forbesa