Svijetu potrebni izuzetni lideri, ali gdje da ih nađemo?

Autor je prof. dr Anđelko S. Lojpur, Crnogorska ekonomska nučna akademija (CENA)

„Liderstvo predstavlja idealizam na djelu“[1]

Istorija svjedoči kako je M. Gandhi revolucionizirao rat i njegove dotadašnje prakse. Iako su kod ljudi “misli” kao što su odnos prema neprijatelju i nenasilje postojale i prije njega, on je bio prvi koji ih je iskoristio na pravi način, u velikim razmjerama. Naime, koristeći pristup nenasilja, Gandhi je uspio, ne samo spasiti mnoge živote, već pokret indijskog naroda za nezavisnost učiniti masovnim, što je na kraju rezultiralo oslobođenjem države od britanske vladavine.

Interesovanje za liderstvo je staro koliko i ljudsko društvo. Od prvobitne zajednice do danas, kada su se ljudi okupljali u grupe i ulazili u organizaciju da bi postigli određene ciljeve, neko je morao da preuzme ulogu lidera. Međutim, čini se da nikada kao danas nije postojala tako naglašena potreba za efektivnim liderstvom kao što je u ovim vremenima sve snažnije turbulencije, kompleksnosti i neodređenosti okruženja u kome posluju savremene organizacije. Očito, vrijeme je učinilo svoje. Tako je, svojevremeno, Rokfeleru (Rockefeller) je moglo biti da kaže: „Organizacija je sistem koji ima sopstvenu logiku, koja se zasniva na tradiciji i inerciji. Ona je na dobrom pravcu ako se stvari rade na provjeren i oproban način, a ne ako se rizikuje i pronalaze novi poslovni putevi.“ Da danas nema mjesta navedenom Rokfelerovom, stavu posve je jasno.

Liderstvo, nerijetko pojmovno označavano i kao “vođstvo”, je “jedan od najposmatranijih i najmanje shvaćenih fenomena u svijetu”, rekao je istoričar i autor brojnih studija o umijeću vođenja Dž. M. Barns. “Liderstvo”, kako dalje ističe navedni autor, “počinje ranije, djeluje šire, poprima više oblika, prožima više sektora društva i traje duže u životima većine ljudi nego što je opšte priznato.“ [2]. Liderstvo je proces u kome lider ostvaruje uticaj na grupu radi ostvarivanja zajedničkog cilja, ali i sposobnost da se kreira i podržava vizija, i da se motivišu drugi za prevođenje vizije u akciju.[3]

Vremenom, u porastu je broj autora koji liderstvo vide kao proces fokusiran na kreiranje i vođenje promjena. Tako, na pr. E. H. Schein[4] na liderstvo gleda kao na „sposobnost da se iskorači izvan kulture” u cilju „pokretanja evolucionarnih procesa promjena koji su prilagodljiviji“. U tom smislu se kao najvažnije aktivnosti u procesu liderstva navode kreiranje, pokretanje i vođenje evolucionarnih procesa promjena, a najvažnije karakteristike lidera su kreativnost, inovativnost i pozitivan odnos prema promjenama. Pošto liderstvu, po pravilu, prethodi menadžment, prethodno navedenom, vrijedi dodati i sljedeći stav: “ Menadžment je formalni autoritet dat odozgo. Vođstvo je moralni autoritet dat odozdo i od ‘svuda’ okolo” S.Covey.

Danas, nepodijeljeno je mišljenje da su svijetu potrebni izuzetni lideri, ali gdje da ih nađemo?

Vremenom, kako se pokazalo prateći neuspjehe brojnih, među njima i neke od vodećih svjetskih kompanija, čime nisu izuzete ni pojedine države, na snazi sve više dobija sljedeća sentenca da “živimo u svijetu gdje ima previše menadžera, ali premalo lidera”. To je stvarnost sa kojom se nova generacija lidera mora da suoči. Međutim, u životnoj svakodnevici, često čak i kada je organizacija dobro vođena i uspješna, nismo svjesni snažne, “nevidiljive ruke” lidera. Otuda je, ne rijetko, trenutak njihovog napuštanja “ovog svijeta”, najbolji pokazatelj šta su istinski značili za svog života. Tako, npr. kada je Stiv Džobs (Steve Jobs), oprhvan neizliječivom bolešću, predao kormilo “Epla” kazao: “Više nisam u stanju da ispunjavam obaveze”, vrijednost akcija kompanije je na berzi opala za čitavih (nevjerovatnih) 5%.

U prilog svrsishodnosti prethodnog stava u pogledu različitosti sadržaja između uloge menadžera i lidera u organizaciji, ističemo sljedeće: “Uloga menadžera je da drži sistem pod kontrolom. Uloga lidera je da mijenja sistem.”[5] U tom pogledu “Postalo je moderno praviti razliku između menadžmenta i liderstva. Liderstvo bi trebalo da predstavlja nešto veće, značajnije. Ja ne prihvatam ovu razliku zbog toga što menadžeri moraju da vode, a lideri moraju da upravljaju. Menadžment bez liderstva je sterilan, a liderstvo bez menadžmenta je otuđeno i vodi ka oholosti.” [6] Tako su, još 1985. godine W. Benis i B. Nanus ukazivali da je problem sa neuspješnim preduzećima to što imaju mnogo menadžera, a malo lidera. Oni ukazuju na, po njima, bitnu razliku između menadžmenta i liderstva[7]:

• Da se rukovodi, znači da se obavi nešto za šta smo zaduženi, a liderstvo je uticaj i usmjeravanje buduće akcije preduzeća;   
• Menadžeri su Ijudi koji obavljaju stvari na pravi način, a Iideri Ijudi koji rade prave stvari;
• Liderstvo se bavi efektivnošću, a menadžment efikasnošću organizacije;
• Među liderima nema inkrementalista, to su Ijudi koji kreiraju nove ideje, nove politike i nove metodologije. Oni mijenjaju bazični metabolizam organizacije;
• Liderstvo se zasniva na odnosu uticaja, a menadžment na odnosu autoriteta;.
• Liderstvo se obavlja od lidera i sljedbenika, a menadžment od menadžera i izvršioca;.
• Liderstvo uključuje lidere i sljedbenike koji žele stvarne promjene u preduzeću.

Uprkos brojnim istraživanjima koja protokom vremena, zbog rastuće uloge liderstva, ne manjkaju, opšti je zaključak da ne postoji jedna, jedinstvena definicija liderstva. Bolje reći, zaključak bi mogao da glasi da postoji gotovo isto toliko različitih definicija liderstva koliko ima pojedinaca koji pokušavaju da ga definišu. Navodimo neke od njih:

• Liderstvo je ponašanje pojedinca koje usmjerava aktivnosti grupe prema zajedničkom cilju (Hemphill & Coons,1957);
• Liderstvo se ispoljava kada pojedinci institucionalne, političke, psihološke i druge resurse kako bi pobudili, angažovali i zadovoljili motive sljedbenika (Burns,1978);
• Liderstvo je dodatno angažovanje preko i iznad mehaničkog pridržavanja uobičajenih naredbi u organizaciji (Katz & Kahn,1978);
• Liderstvo je proces davanja svrhe zajedničkom radu i izazivanja dobrovoljnog napora koji se ulaže za ispunjenje ciljeva (Jacobs & Jaques,1990).

I pored toga što bi se moglo reći da je riječ o pravoj džungli definicija liderstva, po nama, iz čisto praktičnih razloga, smatramo da je moguće izvući jedinstveni pogled na liderstvo. Tako bi se, u najkraćem, dalo zaključiti da je liderstvo proces usmjeravanja i uticanja na radom povezane aktivnosti koje obavlja grupa ljudi ili čitava organizacija.[8]

Prva dužnost lidera je da definiše situaciju

Perspektiva u kojoj lideri funkcionišu jeste budućnost, a jedina misija lidera sastoji se u kreiranju uspješne organizacije koja će opstajati, uprkos nestabilnom okruženju. U tome se i ogleda uloga savremenog liderstva – dugoročni uspjeh organizacija koje će biti dovoljno fleksibilne da se, ne samo prilagođavaju promjenama, već da i same budu njihov pokretač.

Od lidera se, da bi bio uspješan, očekuje da sprovede mini revoluciju, a svaki lider koji ne uspije da brzo reaguje, ubrzo će se naći na dnu. Tako, brojna istraživanja koja pokazuju da preko pedeset procenata menadžera koji uspiju da se “popnu” na lidersku poziciju nestanu sa scene u prvih 18 mjeseci, je dovoljno zastrašujući pokazatelj, ali i dovoljno veliki izazov za moderne lidere. Otuda posve razumljivo “zvuči” naredni stav: „Poslovni lider koji se prema promjeni odnose kao prema neprijatelju nijesu uspješni.

Promjena je konstantna, i uspješni poslovni lideri moraju da čitaju stalno-mijenjajuće poslovno okruženje“, kazao je jednom prilikom J. Welch. Vođen vlastitim iskustvom, kao poslovni čovjek 21. vijeka, J. Welch je ulogu lidera obrazložio na sljedeći način:

• Lideri neprestano unapređuju svoj tim, koristeći svaki susret kao priliku da procjenjuju, obučavaju i grade samopouzdanje;
• Lideri se staraju da ljudi ne samo sagledaju misiju, već žive i dišu u skladu sa njom;
• Lideri se uvlače u svačiju kožu, odišu pozitivnom energijom i optimizmom;
• Lideri pomoću iskrenosti, transparentnosti i pohvala izgrađuju povjerenje;
• Lideri imaju smjelosti da donose nepopularne odluke i smjele poteze;
• Lideri istražuju i prodiru radoznalošću koja se graniči sa skepticizmom, vodeći računa da se na njihova pitanja reaguje preduzetnim mjerama;
• Lideri podstiču preuzimanje rizika i kontinuirano učenje tako što postavljaju sopstvene primjere;
• Lideri slave.

U brojnoj dostupnoj literaturi koja se u kontinuitetu bavi problematikom liderstva, uporno se, po nama s pravom, ukazuje na razliku u pogledu sadržaja uloga između lidera i menadžera koja se, nikako, ne bi smjela svesti na običnu igru riječi.

Navedena razlika svodi se na zaključak da lideri rade prave stvari (right things), a menadžeri rade stvari na pravi način (things right). Navedeno nikako ne podrazumijeva da su u stvarnosti pozicije lidera i menadžera međusobno suprotstavljene. To svakako nije, i ne bi smjelo da se dešava u stvarnosti budući da je svakoj organizaciji potreban i rad lidera i rad menadžera. Oni nisu konkurentni, već su komplementarni, tako da, npr. jako liderstvo i slab menadžment, kao i vice-versa, može lako dovesti organizaciju u opasnost[9]. Po nama, neophodnost prihvatanja takvog poimanja liderske uloga u organizacijama 21. vijeka leži u dinamičkom razvoju današnjeg ljudskog društva u cjelini, u prilog čemu se nerijetko ističe da su liderstvo i promjene su sinonimi. Možda je najbolji opis lidera dao velikan američkog poslovnog svijeta, Max Depree[10]: „Prva dužnost lidera je da definiše situaciju.”

---

[1] Mahatma Gandhi (1869 – 1948) bio je indijski advokat, antikolonijalni nacionalist i politički etičar;

[2] James MacGregor Burns (1918-2014) istoričar i politikolog, predsjednički biograf, dobitnik Pulicerove nagrade; “Leadership”; 1978.;

[3] Grinberg  Dž., Bron, R., Ponašanje u organizacijama-upravljanje ljudskom stranom rada, Beograd, Želuid, 1998.g;

[4] Schein, E. H.: Organizational culture and leadership (2 ed.). San Francisco: Jossey-Bass; 1992;

[5]M.Gudić, IEDC Bled School of Management;

[6]H. Mintzberg; Teoretičar menadžmenta “Managers Not MBAs”;

[7] W. Bennis ; B.Nanus; “Leaders: Strategies for Taking Charge,” first published in 1985. In their book, they presented various insights and strategies for effective leadership;

[8] Mašić B., Babić L., Boljanović-Đorđević J., Dobrijević G., Veselinović S., Menadžment, Beograd, Univerzitet Singidunum, 2010., str. 422;

[9] Adžić, S.:Liderstvo u marketingu;

[10]M.Depree, (1924-2017); američki biznismen i pisac. Njegova knjiga „Leadership is an Art; 1987.g.