Prirodni gas: Da li je Evropa jednu zavisnost zamijenila drugom?

Prije rata u Ukrajini Evropska unija (EU) bila je previše zavisna od ruskih gasovoda za snabdijevanje prirodnim gasom, a sada sve više zavisi od tankera sa tečnim prirodnim gasom (LNG) iz SAD-a i Katara.

Krajem oktobra Sjedinjene Države i Katar uputili su Evropskoj uniji otvoreno pismo u kojem su izrazili ozbiljnu zabrinutost zbog evropske direktive o održivom izvještavanju, koja bi neevropskim kompanijama na jedinstvenom tržištu nametnula stroža pravila izvještavanja i potencijalno visoke kazne. Dva vodeća snabdjevača LNG-a u Evropi upozorila su da bi direktiva mogla ugroziti sigurnu energetsku snabdjevenost kontinenta.

Samo dan nakon što je pismo stiglo, EU je usvojila 19. paket sankcija protiv Rusije zbog agresije na Ukrajinu, koji uključuje i odredbu da blok do 1. januara 2027. godine u potpunosti prekine uvoz ruskog LNG-a, godinu dana prije planiranog potpunog prekida uvoza svih ruskih fosilnih goriva.

Tako Evropa nastoji ograničiti prihode Kremlja za finansiranje rata u Ukrajini i smanjiti zavisnost od nekadašnjeg najvećeg dobavljača prirodnog gasa. Međutim, istovremeno je stvorila nove zavisnosti: manjak gasovodnog dotoka iz Rusije nadoknađen je velikim povećanjem uvoza LNG-a iz SAD-a i Katara, koji danas proizvode rekordne količine i planiraju dalji rast proizvodnje i izvoza.

LNG danas čini gotovo polovinu evropskog snabdijevanja prirodnim gasom, dok je prije rata taj udio bio manji od četvrtine. Posebno su SAD u tom periodu više nego udvostručile izvoz na evropski kontinent, isporučujući većinu tečnog gasa koji stiže specijalnim tankerima i ponovo se pretvara u gas na uvoznim terminalima u nekoliko država EU.

Prije rata, oko 40 odsto potrošnje u EU pokrivao je ruski gas koji je stizao uglavnom gasovodima. U 2025. godini funkcionisao je još samo gasovod Turski tok, koji obezbjeđuje 11 odsto uvoza gasa, dok dodatnih nešto više od sedam procenata ruskog uvoza čini LNG. Članice EU potrošile su u prvoj polovini 2025. oko 4,5 milijardi eura na ruski LNG.

Udio gasa iz gasovoda pao je sa 77 procenata prije rata na 52 odsto ove godine, dok se udio LNG-a povećao sa 23 na 48 procenata. Najveći dio LNG-a stiže preko Atlantika: prošle godine SAD su činile 45 procenata uvoza LNG-a, a u prvoj polovini ove godine čak 57 procenata.

U ukupnom uvozu gasa (LNG + gasovodi) američki udio prošle godine iznosio je 16,5 procenata, a katarski 4,3 procenta – zajedno nešto više od petine, dok vodeća Norveška osigurava približno trećinu gasa.

Evropski komesar za ekonomiju i produktivnost Valdis Dombrovskis izjavio je za Bloomberg Radio da EU zadržava svoju regulatornu autonomiju, ali da mora saslušati zabrinutosti partnera širom svijeta.

Otvoreno pismo EU-u, koje su potpisali američki ministar energetike Kris Rajt (Chris Wright) i katarski ministar energije Saad Sherida Al-Kaabi, kritikovało je nedostatak mjera u izmjenama evropske Direktive o korporativnoj održivoj dubinskoj analizi (CSDDD).

Izmjene direktive

Ova direktiva usklađena je sa ciljevima dekarbonizacije EU. Od kompanija koje posluju na evropskom tržištu, evropskih i stranih, zahtijeva uklanjanje kršenja ljudskih prava i ekoloških rizika iz svojih lanaca snabdijevanja. U suprotnom, predviđa kazne do pet odsto globalnih prihoda kompanije.

Direktiva je stupila na snagu u julu prošle godine, ali je Evropska komisija, suočena sa protivljenjem stranih kompanija te Njemačke i Francuske, u februaru predložila izmjene radi pojednostavljenja izvještavanja i ublažavanja pojedinih odredbi. Evropski parlament je nedavno glasao za određene izmjene CSDDD-a, što otvara put pregovorima između Komisije, Parlamenta i Savjeta.

Trenutno se pravila odnose na kompanije sa najmanje 1.000 zaposlenih i 450 miliona eura prihoda. Ako izmjene budu potvrđene, prag će biti pomjeren na 5.000 zaposlenih i 1,5 milijardi eura prihoda.

Prijetnje obustavom isporuka

Neke kompanije, poput TotalEnergiesa i Exxona, traže potpuno ukidanje direktive. Druge, poput Ikeje i Lidla, podržavaju pravila, prenosi Rojters (Reuters). U udruženju Fokus smatraju da izmjene brišu ključne zaštite za ljudska prava, životnu sredinu i borbu protiv klimatskih promjena.

SAD i Katar tvrde da direktiva nosi „značajan rizik“ za cjenovnu pristupačnost i pouzdanost kritičnog energetskog snabdijevanja u Evropi, kao i „egzistencijalnu prijetnju“ za budući rast i konkurentnost evropske industrije. Rajt i Al-Kaabi pozivaju EU da uvaži zabrinutosti – bilo ukidanjem direktive, bilo uklanjanjem njenih najštetnijih odredbi. Evropske institucije planiraju da usvoje izmijenjenu direktivu do kraja godine.

Katarski ministar je nedavno na mreži X poručio da, ako CSDDD ne bude izmijenjen ili ukinut, „nećemo slati LNG u Evropu, to je sigurno“.

Rusija, uprkos smanjenju isporuka od 2022, i dalje pokriva skoro petinu uvoza gasa u EU, , što je svrstava na drugo mjesto izvoznica, iza Norveške, ali zabrana ruskog LNG-a mogla bi dodatno smanjiti taj udio. U međuvremenu SAD i Katar povećavaju proizvodnju očekujući nove rekorde u izvozu.

Američki predsjednik Donald Tramp postavio je cilj američke „energetske dominacije“, uključujući povećanje domaće proizvodnje fosilnih goriva i sprečavanje da zakonodavstvo drugih zemalja oteža njihovu kupovinu. Osim toga, kritikovao je ulaganja u vjetroelektrane u Velikoj Britaniji, dok je Rajt tokom posjete EU politiku neto nultih emisija nazvao „kolosalnom katastrofom“.

Novi terminal u Luizijani

SAD su ove godine povećale tržišni udio u Evropi zahvaljujući pokretanju novog izvoznog terminala Plaquemines u Luizijani, kojim upravlja drugi najveći američki izvoznik LNG-a, Venture Global. Taj terminal je u prva tri tromjesečja izvezao gotovo dvostruko više pošiljki od kompanijinog drugog terminala, Calcasieu Pass.

Administracija Donalda Trumpa odobrila je i proširenje terminala Calcasieu Pass (CP2). Proširenja bi trebalo da uđu u funkciju do 2027, a razmatra se i projekat CP3.

Najveći američki izvoznik LNG-a je Cheniere Energy, sa terminalima Sabine Pass (Luizijana) i Corpus Christi (Teksas). Corpus Christi sprema se za proširenje, koje će dodatno povećati kapacitete. Dva najveća izvoznika zajedno obezbjeđuju skoro tri četvrtine ukupnog američkog LNG izvoza, od čega oko 70 odsto ide u Evropu.

U oktobru ove godine SAD su postale prva država koja je u jednom mjesecu izvezla više od 10 miliona tona LNG-a.

Uspon Katara

Katar, sa 19 odsto globalnog tržišta, godinama je među najvećim svjetskim izvoznicima LNG-a. Najviše je isporučivao Japanu, Južnoj Koreji i Kini, ali se sada sve više okreće Evropi.

Država se oslanja na najveće plinsko polje u svijetu, North Field, koje dijeli sa Iranom. U februaru prošle godine Katar je otkrio nove rezerve i najavio ambiciozan plan proširenja kojim želi do 2030. povećati proizvodnju sa 77 na 142 miliona tona godišnje – rast od 85 odsto.

Katar je 2022. i 2023. potpisao partnerstva sa zapadnim energetskim gigantima kao što su Total, Eni, ConocoPhillips, Shell i ExxonMobil.

Izvršni direktor ExxonMobila Deren Vuds (Darren Woods) pozvao je na ukidanje direktive CSDDD i zaprijetio smanjenjem poslovanja u Evropi. LNG iz Katara, SAD i drugih snabdjevača uglavnom stiže u uvozne terminale u Francuskoj, Belgiji, Holandiji, Španiji i Njemačkoj.

Iako taj gas potom putuje dalje evropskom gasovodnom mrežom, zemlje srednje i istočne Evrope manje su zavisne od LNG-a nego Zapad.

Prema Institutu za energetsku ekonomiku i finansijske analize (IEEFA), uvoz LNG-a preko terminala u Hrvatskoj, Njemačkoj, Grčkoj, Litvaniji i Poljskoj prošle godine pokrio je 11 odsto potražnje u regionu.

IEEFA navodi da je EU smanjila zavisnost od ruskog gasa i smanjenjem potražnje — koja je od 2021. do 2024. pala za 20 odsto. Očekuje se da će dalji rast obnovljivih izvora energije i povećanje energetske efikasnosti dodatno smanjiti potražnju za gasom, uključujući LNG.