Kako je mala afrička država postala geopolitičko igralište velikih sila

Istočnoafrička država Džibuti vješto koristi svoj strateški položaj na raskrsnici ključnih trgovinskih puteva i u regiji zahvaćenoj nestabilnošću, nudeći svoju malu teritoriju stranim vojskama. One su, u blizini Sueckog kanala, somalijskih pirata i antiterorističkih operacija u Sahelu, otvorile svoje baze. Među njima su i najveći rivali — Sjedinjene Američke Države (SAD) i Kina.

U bivšoj francuskoj koloniji, koja ima nešto više od milion stanovnika, trenutno ima između osam i 11 stranih vojnih baza, piše portal Modern Diplomacy. Među njima svoje baze imaju Francuska, SAD i Kina, a u okviru američke baze svoje operacije sprovode i saveznici: Njemačka, Španija, Italija i Japan. Za otvaranje baze u Džibutiju interesuju se i druge države, poput Indije, Saudijske Arabije i Rusije.

Prema navodima portala, Džibuti ovim vojnim partnerstvima godišnje zarađuje više od 200 miliona dolara. To je značajan dio džibutijskog bruto domaćeg proizvoda (BDP), koji je prema podacima Svjetske banke u 2023. godini iznosio nešto više od četiri milijarde dolara. Od tih 200 miliona, Francuska i Kina svaka godišnje doprinose oko 30 miliona dolara, dok SAD od 2014. godine uplaćuju oko 60 miliona dolara godišnje.

Najprije Francuska, potom SAD i Japan

Francuska je vojnu bazu u Džibutiju izgradila još u 19. vijeku, dok je država bila francuska kolonija. Tada je Francuska željela spriječiti Ujedinjeno Kraljevstvo da stekne monopol nad trgovinom u Crvenom moru, jer su Britanci u Egiptu izgradili Suecki kanal. Kada je Džibuti stekao nezavisnost 1977. godine, u eri dekolonizacije Afrike, Francuska je u zamjenu za pomoć u formiranju vlade i zaštitu vazdušnog prostora dogovorila da njena vojna baza ostane u zemlji.

Tokom 2022. i 2023. godine, Francuska je morala evakuisati svoje vojnike iz zapadnoafričkih zemalja Mali, Burkina Faso i Niger, nakon što su tamo izbili državni udari.

SAD su svoju bazu, nazvanu Camp Lemonnier, otvorile 2002. godine, nakon početka takozvanog „rata protiv terorizma“ koji je uslijedio poslije napada na Svjetski trgovinski centar 2001. godine. Baza, koja je prvobitno zauzimala 36 hektara, s vremenom je proširena na više od 200 hektara i danas je sjedište američke komande za afričku regiju. To je ujedno i jedina stalna američka vojna baza u Africi.

Evropske države koje koriste američku bazu uglavnom su prisutne zbog aktivnosti protiv pirata, jer somalijski pirati godinama napadaju trgovačke brodove u vodama blizu moreuza Bab el-Mandeb, što najviše utiče na snabdijevanje Evrope robom. Krajem 2023. godine, trgovinski putevi su dodatno bili ugroženi napadima jemenskih pobunjenika.

Japan je 2011. godine otvorio svoju prvu vojnu bazu u inostranstvu, površine 12 hektara. Iako Japan zvanično nema vojsku, već samo odbrambene snage, zakon iz 2015. dao je tim snagama ovlašćenje da učestvuju i u stranim konfliktima. Neki analitičari smatraju da Japan bazom u Džibutiju odgovara i na sve veće napetosti sa Kinom u indo-pacifičkoj regiji.

Kina i ulaganja u infrastrukturu

Kina je svoju bazu u Džibutiju otvorila 2017. godine. Za razliku od drugih zemalja, kinesko prisustvo donosi i velika ulaganja u infrastrukturu, u okviru globalne kineske strategije Pojas i put (Belt and Road Initiative – BRI), iako stručnjaci upozoravaju na rizik od tzv. „dužničke diplomatije“. Već 2023. godine Džibuti je kasnio s otplatom kineskog duga, koji je tada iznosio 1,4 milijarde dolara — gotovo polovinu džibutijskog BDP-a.

Ključni infrastrukturni projekat bila je izgradnja moderne željeznice između glavnog grada Džibutija i etiopske prijestonice Adis Abebe, koja je zamijenila stariju francusku prugu. Željeznica omogućava bolji protok ljudi i robe između Džibutija i velikog etiopskog tržišta, dok Kini olakšava uvoz nafte iz Sudana. Kinezi su takođe pomogli u uspostavljanju međunarodne slobodne trgovinske zone u blizini luke — najveće takve zone u Africi — kroz koju Džibuti pokušava da se pozicionira kao logistički centar u regiji. Takođe su izgradili i vodovod do Etiopije.

Od dolaska u Džibuti, Kina je finansirala 40 odsto svih većih infrastrukturnih projekata u zemlji, uložila je oko 14,4 milijarde dolara (ne računajući 30 miliona dolara koje godišnje plaća za upotrebu vojne baze), navodi Modern Diplomacy.

Ulaganja i bezbjednost za siromašnu državu

Prisustvo stranih vojski u Džibutiju ne koristi samo velikim silama koje sa tog mjesta mogu nadzirati ključne regione Bliskog istoka i Sahela. Dugogodišnji predsjednik Džibutija, Ismail Omar Gule (Ismaïl Omar Guelleh), koji je na vlasti od 1999. godine, smatra da je takva strategija dobra za razvoj siromašne zemlje u izuzetno nestabilnoj regiji.

Džibuti nema značajnije prirodne resurse, a suva klima i nedostatak obradivog zemljišta onemogućavaju razvoj poljoprivrede u većem obimu. Prošle godine stopa nezaposlenosti bila je visokih 26 odsto, dok gotovo četvrtina stanovništva živi u ekstremnom siromaštvu. Manje od polovine džibutijskog putnog sistema, koji ukupno ima oko tri hiljade kilometara, je asfaltirano. Zemlja je dodatno okružena konfliktima: od islamskog terorizma u Somaliji, preko regionalnih sukoba u Etiopiji i Eritreji, do rata u Jemenu.

Predsjednik Gule, koji je naslijedio svog ujaka na čelu države, zagovara tzv. singapurski model razvoja, jer Džibuti dijeli mnoge sličnosti sa visoko razvijenom azijskom gradskom državom. Prednost obje države je njihov povoljan položaj na raskrsnici trgovinskih puteva i geopolitičkih interesa. Obe su male po teritoriji i broju stanovnika, i nemaju mnogo prirodnih resursa, što zahtijeva dodatnu kreativnost u osmišljavanju razvojne strategije.

Jan Artiček, Forbes Slovenija