Evropska vojna industrija obara rekorde u poslovanju

Dionice najvećih evropskih kompanija za proizvodnju oružja već su od početka rata u Ukrajini na rekordnim nivoima. Nakon sukoba na Bliskom istoku, moguće je da će se dodatno povećati.

Ruska invazija na Ukrajinu u februaru 2022. godine probudila je evropski sektor odbrane, koji je dugo zaostajao za konkurencijom na međunarodnoj sceni. Dionice divova poput nemačkog Rheinmetalla, britanskog BAE Systemsa i francuske Thales Grupe skočile su na rekordne nivoe, dok vlade članica NATO-a i EU jačaju izdatke za odbranu.

Osim toga, rat između Izraela i palestinskog pokreta Hamas, koji se s napadima jemenskih pobunjenika na trgovačke brodove preliva u Crveno more, može značiti veći broj narudžbina za evropske proizvođače vojne opreme, iako se govori i o zabrinutosti vezano za izvoz u nestabilna područja.

Prije nekoliko dana, uprkos višegodišnjem protivljenju, Njemačka je dala zeleno svjetlo za prodaju aviona Eurofighter Saudijskoj Arabiji. Ove letjelice proizvodi koncern najvećih evropskih proizvođača oružja i uglavnom ih isporučuje konzorcijumu evropskih članica NATO-a. Njemačka ministarka spoljnih poslova Annalena Baerbock obrt nemačkog stava opravdala je riječima da je Bliski istok od Hamasovih napada u oktobru “potpuno drugačije mjesto”.

A ko su glavni igrači na tržištu i kako je na njihove dionice uticao početak rata u Ukrajini i nedavne napetosti na Bliskom istoku?

Britanski vojni giganti

Najveći proizvođač oružja u Evropi je britanska kompanija BAE Systems.

Ona se rangira kao šesti najveći proizvođač oružja u svijetu, iza pet vodećih američkih preduzeća: Lockheed Martin, RTX Corporation, Boeing, Northrop Grumman i General Dynamics.

BAE Systems je u 2022. godini povećao prihode za devet odsto, dostignuvši iznos od 23,2 milijarde funti (oko 27 milijardi eura).

Njegova tržišna vrednost porasla je za 81 odsto od početka rata u Ukrajini, dostižući preko 35 milijardi funti (40 milijardi eura). Od 7. oktobra, kada je Hamas napao Izrael, dionica kompanije je porasla za otprilike 20 odsto.

Britanski div BAE Systems proizvodi vojnu opremu za vazduh, more, kopno i svemir. Njihova najveća tržišta su Sjedinjene Američke Države, Ujedinjeno Kraljevstvo i Saudijska Arabija.

Na kontinentu je najveća odbrambena kompanija Airbus, poznata po komercijalnim letjelicama.

Međutim, kompanija s proizvodnjom u Francuskoj takođe proizvodi vojne letjelice i bespilotne letjelice.

Prihodi iz odbrambenog sektora povećali su se za četvrtinu u 2022. godini, dostigavši iznos od 11,4 milijarde eura.

Do septembra 2023, Airbus je prodajom vojne opreme zaradio više od sedam milijardi eura.

Airbus je od početka rata u Ukrajini zabilježio rast dionice od 27 odsto, iako se to ne može pripisati isključivo njihovom vojnom segmentu, barem ne u najvećoj mjeri.

Airbus je najveći proizvođač oružja po prihodima u EU, ali ti prihodi čine manje od 20 odsto ukupnih prihoda kompanije.

Uspon nemačkog Rheinmetalla

Najveći uspon od početka rata u Ukrajini zabilježio je njemački Rheinmetall, ključni dobavljač vojne opreme za Ukrajinu.

Dionica kompanije iz Dizeldorfa koja između ostalog proizvodi topove, različite vrste oružja i vojna vozila, gotovo se utrostručila od početka rata. Sa tadašnjih 107 eura, skočila je na trenutnih 312 eura.

Preduzeće snabdijeva Ukrajinu s velikim količinama oružja.

Za povećanje proizvodnje oružja u avgustu prošle godine, preuzeli su španskog proizvođača Expal. Akvizicija je bila vrijedna 1,2 milijarde eura. U oktobru su u Ukrajini u saradnji s vojskom osnovali podružnicu.

Ona će se tokom rata baviti popravkom i snabdijevanjem opreme. Kasnije planiraju proizvodnju tenkova koja će biti “usmjerena prema zapadnim standardima”, navodi se u saopštenju kompanije.

Rheinmetall je u 2022. godini povećao prihode od prodaje za 13 odsto, dosegavši iznos od 6,4 milijardi eura.

Prema finansijskim izveštajima kompanije, prošle godine su, nakon prva tri kvartala, predviđali godišnje prihode između 7,4 i 7,6 milijardi eura.

“Mnogim državama potreban je Rheinmetall kako bi zadovoljile dramatično povećanu potražnju za vojnom opremom – to dokazuju rekordni brojevi novih i postojećih narudžbina”, rekao je u novembru prošle godine glavni izvršni direktor kompanije Armin Papperger.

Francuska “velika trojka”

U Francuskoj, uz Airbus, djeluje još tri velika nacionalna obrambena preduzeća. To su Thales Group, Dassault Aviation i Safran. Sva tri od 2022. godine beleže rekordne rezultate na berzama.

Thales je prošle godine u prvih devet mjeseci ostvario otprilike polovinu prihoda od prodaje u sektoru odbrane, gdje proizvode sve, od brodova do oklopnih vozila i radarske opreme.

Prihodi od odbrane iznosili su 6,7 od ukupno 12,8 milijardi eura.

To predstavlja rast u poređenju sa prethodnom godinom, ali u isto vrijeme količina narudžbina u sektoru pala je za gotovo 30 posto, prema posljednjem finansijskom izvještaju kompanije.

Dionica kompanije povećala se 53 posto od početka rata u Ukrajini, dok je od izbijanja sukoba na Bliskom istoku porasla oko 10 posto.

Tržišna vrijednost kompanije iznosi oko 30 milijardi eura.

Dassault Aviation ima u svom asortimanu “paradnog konja”, vojni avion Rafale.

Osim toga, proizvode i bespilotnu letjelicu Neuron, dok u civilnom sektoru imaju liniju aviona Falcon, koji koristi i Vlada Slovenije.

Dassault Aviation je u 2022. godini ostvario ukupne prihode od 6,9 milijardi eura, što je za 300 miliona eura manje nego prethodne godine.

Pad je rezultat manjeg obuhvata isporuka aviona Rafale. No, istovremeno, narudžbine za avion su se gotovo udvostručile u 2022. godini, sa 49 na 92 aviona.

Podaci za 2023. još nisu dostupni.

Dionica Dassaulta je od 25. februara 2022. porasla za 50 posto, a ukupna vrednost kompanije iznosi 15 milijardi eura.

Safran se uglavnom bavi proizvodnjom motora za aviona i rakete te povezane opreme. Kompanija je u prvom dijelu prošle godine ostvarila prihode od gotovo 11 milijardi eura, od čega je nešto više od četiri milijarde eura došlo iz sektora odbrane. U 2022. godini, Safran je od ukupnih prihoda od 19,5 milijardi eura, ostvario oko 7,5 milijardi u odbrambenom sektoru. Dionica kompanije je porasla za 47 posto od ruske invazije, što kompaniji daje vrijednost od 72 milijarde eura.

Zajednički evropski projekti

Ključni zajednički projekti evropske odbrambene industrije uključuju saradnju sa BAE Systems, iako Velika Britanije više nije članica EU.

To uključuje djelimično vlasništvo u proizvođaču raketa MBDA sa sjedištem u Njemačkoj, te proizvođačima vojnih aviona Eurofighter Typhoon i Tornado.

Avione Eurofighter proizvodi istoimena kompanija sa sjedištem u Njemačkoj, dok avione Tornado proizvodi kompanija Panavia registrovana u Francuskoj. U sva tri preduzeća najveći dioničari su BAE i evropski Airbus, dok je manji udio u vlasništvu kompanije Leonardo.

Za potrebe francuskog vazduhoplovstva i mornarice, te zbog neslaganja s evropskim partnerima u projektu Eurofighter, Francuska je u 70-ima razvila sopstveni avion Rafale, koji proizvodi kompanija Dassault Aviation. Rafale se koristi u nekoliko zemalja, uključujući i Hrvatsku.

Prema podacima Evropske obrambene agencije (EDA), evropski odbrambeni proračun u 2022. godini dostigao je rekordnih 240 milijardi eura. Evropska unija je prošle godine putem Evropskog fonda za odbranu izdvojila 1,2 milijarde eura za razvoj i istraživanje u odbrambenoj industriji.

Među većim kompanijama vrijedi spomenuti italijanski Leonardo i Fincantieri, kao i švedski Saab. Slično kao i Rheinmetall, Saab je gotovo utrostručio svoju vrijednost od februara 2022. godine. Dionica je porasla 178 posto, dajući kompaniji tržišnu vrijednost od gotovo 90 milijardi švedskih kruna (osam milijardi eura).

Švedski proizvođač vojnih aviona, minobacača i podmornica ostvario je prihode od 42 milijarde švedskih kruna (3,7 milijardi eura) u 2022. godini, dok su u prvih devet mjeseci prošle godine iznosili 35 milijardi kruna (3,1 milijarda eura).

Italijanski proizvođač aviona, helikoptera i bespilotnih letjelica, Leonardo, trenutno nije blizu rekordne vrijednosti koju je postigao 2000. godine. Međutim, dionica kompanije iz Rima porasla je za 148 odsto od početka rata u Ukrajini, a tržišna vrijednost iznosi oko 10 milijardi eura.

Skroman rezultat u Italiji

Leonardo je upravo pred Božić isporučio vojsci Slovenije jedan od dva naručena aviona Spartan, namijenjenih za gašenje požara. Narudžbina je zapravo isporučena još u novembru 2021. godine.

Fincantieri iz Trsta od početka 2022. godine ne bilježi značajan rast. Ipak, to je najveći proizvođač brodova u Evropi s tržišnom vrijednošću od više od 900 miliona eura, koji ima brodogradilište i u Tržiču.

U tom brodogradilištu uglavnom proizvode krstarice. Međutim, u drugim mjestima grade i nosače aviona, razarače, podmornice i druge vrste plovila.

Ključni kupac je američka mornarica. Prihodi kompanije u prva tri kvartala 2023. godine iznosili su 5,4 milijarde evra, od čega je 1,4 milijarde evra od vojnih brodova.

Promjena odnosa prema Saudijskoj Arabiji

Vojni sukob između Hamasa i Izraela vjerovatno će omogućiti prodaju evropskih vojnih aviona Saudijskoj Arabiji, koju često optužuju za kršenje ljudskih prava. Do sada je tu prodaju blokirala Njemačka.

Njemačka je zaustavila prodaju aviona Eurofighter bliskoistočnoj monarhiji 2018. godine nakon ubistva saudijskog novinara Jamala Khashoggija u Istanbulu.

Kancelar Olaf Scholzt takođe se poziva na ulogu zemlje u ratu u Jemenu. Njemačka je prvobitno pomogla jemenskoj vladi u borbi protiv pobunjeničkih hunti koje podržava Iran, ali je kasnije sklopila primirje s njima.

Otkako je Saudijska Arabija prošle godine ublažila napetosti i s regionalnim suparnikom Iranom, Ujedinjeno Kraljevstvo je pozivalo Njemačku da promijeni svoju politiku.

Naime, BAE Systems je 2018. godine sklopio ugovor s Saudijskom Arabijom za isporuku 48 aviona Eurofighter, ali ih ne može dostaviti bez odobrenja Njemačke. Trećina komponenti dolazi iz Njemačke.

Moguće je da bi ih u poslu mogao preteći francuski Dassault.

U decembru je direktor kompanije Eric Trappier, potvrdio da su u pregovorima sa Saudijcima oko isporuke 54 aviona Rafale. Četvrti najveći uvoznik oružja pristupio im je upravo zbog njemačke blokade. Narudžbina bi trebalo da bude “nezavisna od krize na Bliskom istoku”, rekao je direktor.

Većinu aviona Rafale kupuje francuska vojska, a glavna izvozna tržišna su države na Bliskom istoku.

Od 2015. godine, kada je Dassault sklopio prvi međunarodni ugovor o isporuci s Egiptom, 171 od ukupno 285 aviona završilo je u Egiptu, Ujedinjenim Arapskim Emiratima i Kataru, navodi portal Breaking Defense.

Njemačka i Italija naoružavale Izrael

Prema podacima Stokholmskog instituta za istraživanje međunarodnog mira (SIPRI), Njemačka i Italija su Izraelu tokom razdoblja od 2013. do 2022. godine isporučivale oružje koje sada koristi u sukobu s Hamasom. Postoji važna saradnja između Njemačke i Izraela u vojnoj industriji, uključujući razvoj raketa i drugog oružja. To uključuje kompanije poput Rheinmetalla, MBDA i Krauss-Maffei Wegmanna (KMW), prema izvještaju portala Euronjuz citiranog od strane SIPRI-ja.

U oktobru je njemački kancelar Šolc u parlamentu izjavio da je ponudio vojnu pomoć Izraelu, navodeći kao razlog nasljeđe holokausta.

Italija je Izraelu isporučivala uglavnom djelove aviona, a izvoz tih djelova posljednjih deset godina do 2022. godine iznosio je oko 120 miliona eura, navodi Euronjuz.

U izraelskim napadima na mete u Gazi do sada je poginulo više od 20.000 Palestinaca, većinom žena i djece, prema podacima ministarstva zdravstva u Gazi.

U Hamasovim napadima 7. oktobra poginulo je oko 1.100 Izraelaca i stranaca, od toga više od 700 civila.

Jan Artiček, Forbes Slovenija