Džerzi – Sigurno utočište za milijarde Romana Abramoviča
Decenijama je poreski raj na Kanalskim ostrvima, Džerzi, imao značajnu ulogu u preusmjeravanju bogatstva stečenog u nekim od zemalja sa najrepresivnijim režimima svijeta ka Zapadu, privlačeći strane oligarhe kombinacijom niskih poreza i visokog nivoa finansijske tajnosti, piše Gardian (Guardian).
Tajnovitost se proteže i na odnos Džerzija sa britanskom vladom. Kao zavisna krunska teritorija, Džerzi ima sopstveni parlament, ali pripada kralju. Odnos između ove dvije jurisdikcije ostaje svojevrsna “crna kutija”, sa vrlo malo javno dostupnih informacija o tome kako se donose ključne odluke i u kojoj mjeri se konsultuje Vestminster.
To se promijenilo prošle sedmice, kada je Džerzi objelodanio detalje dvogodišnje pravne bitke sa Romanom Abramovičem, ruskim milijarderom i bivšim vlasnikom fudbalskog kluba Čelsi (Chelsea). U ponedjeljak, nakon ukidanja mjere zabrane objavljivanja, kraljevski sudovi Džerzija počeli su da objavljuju niz do tada nepoznatih presuda. Do sada ih je objavljeno 15, na ukupno 370 stranica.
Dokumenti otkrivaju, prvi put, kako su 2016. i 2017. godine Abramovič i četiri njegova najbliža saradnika dobili “sigurno utočište” u poreskom raju, koji im je dodijelio rezidencijalni status kroz poseban program za osobe ultra-visokog imovinskog stanja. Prema spisima, Abramovičeva prijava odobrena je u septembru 2017. godine.
Čini se da je još tokom ljeta te godine kontaktirao vlasti Džerzija u vezi sa prebivalištem.
Oligarhu je vlada Džerzija takođe odobrila da preseli kompanije koje su kontrolisale većinu njegovog bogatstva, na ovo zeleno ostrvo dužine osam kilometara, a širine 14,5 kilometara, smješteno tik uz sjevernu obalu Francuske. Prenosi njegove imovine iz offshore mreže na Džerzi izvršeni su 2017, ali i 2021. godine, nekoliko mjeseci prije ruske invazije na Ukrajinu, kada je, prema sudskim presudama, prebačeno vlasništvo vrijedno sedam milijardi dolara (5,3 milijarde funti). Još 2016. godine, kompanija čiji je krajnji vlasnik bio Abramovič dobila je licencu za rad na Džerziju. Ime kompanije nije otkriveno, ali izgleda da je bila u pitanju porodična kancelarija (family office) osnovana za upravljanje njegovim bogatstvom. Savjetovala je o “filantropskim aktivnostima”, kupovini aviona, jahti i automobila, te o investicijama u Evropi i Sjevernoj Americi.
Sudski spisi nagovještavaju da je ovaj potez prećutno odobrila britanska vlada. Spisi detaljno prikazuju kako se London intenzivno konsultovao oko politički osjetljivog pitanja koje je uključivalo visokoprofilisanu osobu poznatu po bliskim vezama s režimom Vladimira Putina.
Presude bilježe najmanje sedam bezbjednosnih provjera i četiri sastanka uživo između zvaničnika Džerzija i Londona tokom nekoliko godina.
Nijedan britanski zvaničnik nije izrazio prigovor u tim komunikacijama, uprkos povećanoj osjetljivosti u vezi s figurama povezanim s Kremljom nakon ruske aneksije Krima 2014. godine.
Vrata su ostala otvorena čak i nakon diplomatske krize izazvane trovanjem u Solzberiju 2018, neuspjelog atentata ruskih agenata na dvostrukog špijuna (Sergej Skripal) i njegovu kćerku.
Čini se da se stav promijenio tek nakon ruskog napada na Kijev. U aprilu 2022. vlasti Džerzija zamrzle su sedam milijardi dolara imovine za koju se sumnja da je povezana s Abramovičem, te pretražile više lokacija na ostrvu. U to vrijeme, oligarh je već bio stavljen na liste sankcionisanih lica u Velikoj Britaniji i na Džerziju. U januaru 2023. jedna sudska odluka otkrila je da su pretresi bili dio krivične istrage koju vodi generalni tužilac Džerzija zbog sumnje na pranje novca i kršenje sankcija.
Kasnije je otkriveno da je istraga fokusirana na to da li je Abramovič stekao bogatstvo korupcijom dok je tokom 1990-ih, u tek privatizovanoj ruskoj ekonomiji, gradio svoju naftnu i gasnu kompaniju Sibneft. Optužbe se zasnivaju na dokazima koje je sam Abramovič iznio u jednom sudskom postupku u Londonu 2012. godine.
Njegovi advokati negiraju da je bio uključen u korupciju, tvrdeći da je odluka o pokretanju istrage politički motivisana. Advokat jedne od korporativnih struktura koje su upravljale njegovim bogatstvom rekao je da je oligarh bio “ohrabren” da prenese svoju imovinu na Džerzi, te da je sve što je uslijedilo nakon invazije na Ukrajinu primjer “državno izazvane zamke”.
U pravnom kontraudaru, započetom 2023. godine, Abramovič i povezane strane nastojali su da ukinu zamrzavanje imovine, pokazuju presude. Ljetos je žalbeni sud Džerzija odlučio protiv njih.
U drugom, neuobičajenom postupku, koji je takođe odbio žalbeni sud ostrva, Abramovič je tražio sudsko preispitivanje odluke generalnog tužioca da pokrene istragu. Time je pokušao da zaustavi istragu prije nego što bi eventualno bile podignute optužnice.
Presude su anonimizirane i redigovane da bi se zaštitio identitet Abramovičevih saradnika, nakon što su sudije odlučile da imaju pravo na privatnost. Imena kompanija kojima su upravljali takođe su uklonjena kako bi se spriječila identifikacija.
Glavni postupci i povezani sporovi prvobitno su vođeni iza zatvorenih vrata, a presude nisu objavljivane dok sve žalbene mogućnosti nisu bile iscrpljene. Prošle sedmice, Abramovičev pokušaj da preinači odluke sudova Džerzija odbio je pravni komitet Tajnog savjeta, čime je okončana ova etapa pravne borbe, piše Gardian.
Komitet, jedno od ključnih tijela putem kojih britanska vlada i dalje zadržava uticaj nad svojim prekomorskim teritorijama, koji inače zasjeda na Parlament skveru u Londonu, funkcioniše kao vrhovni sud za britanske prekomorske teritorije, zavisne krunske posjede i pojedine zemlje Komonvelta.
„Reputacioni rizik” za Džerzi
Odluka da se Abramoviču dozvoli prebacivanje bogatstva na Džerzi nije donijeta olako. Beri Fodemer (Barry Faudemer), bivši šef službe za sprovođenje propisa pri Komisiji za finansijske usluge Džerzija, očigledno je imao ozbiljne rezerve.
U izvještaju koji je pripremio za ministre krajem 2016. godine, a koji se citira u sudskim presudama, navodi se:
„Bliska povezanost Abramoviča sa Putinom predstavlja reputacioni rizik za ostrvo, posebno imajući u vidu sve rašireniju percepciju Rusije kao odmetničke države, spremne da koristi vojnu silu kako bi ostvarila svoje ciljeve.“
Fodemer je izrazio i bojazan da bi Abramovič mogao iskoristiti kompaniju registrovanu na Džerziju „za pranje prihoda od korupcije u ime trećih lica, uključujući Putina. Ostrvo neće imati nadzor nad aktivnostima kompanije (koja nije regulisana).“
S druge strane, istakao je, Abramovič je već imao „opsežne poslovne interese na ostrvu“, posjedovao je nekretnine u Velikoj Britaniji i SAD, i „godinama uspješno poslovao u UK kao vlasnik fudbalskog kluba Čelsi, bez ikakvih incidenata.“
„Utvrditi dovoljno dokaza koji bi opravdali odbijanje izdavanja licence vjerovatno će biti problematično“, zaključio je.
U maju 2016. prvi zahtjev u vezi sa rezidentstvom podnio je jedan Abramovičev saradnik, koji je u presudama anonimizovan kao XB. Jasno je stavljeno do znanja da bi Džerzi imao mnogo koristi. Jedna od presuda sažima argument oligarha sljedećim riječima:
„Ova odobrenja su data uz saznanje da bi, ukoliko budu izdata, [Abramovičevo] značajno bogatstvo bilo preseljeno na Džerzi, sa svim finansijskim benefitima koje bi to donijelo ostrvu.“
Ministri Džerzija željeli su da proces uspije, ali su htjeli da postupaju oprezno. Otvoren je neformalni kanal komunikacije između Sen Heljera (sjedišta vlade Džerzija) i Londona.
Robert Mekrej (Robert MacRae), tadašnji državni tužilac Džerzija, obratio se kontaktu u Direktoratu za nacionalnu bezbjednost britanskog Ministarstva spoljnih poslova (FCO). Tokom narednih mjeseci, kako su pristizale aplikacije za rezidentstvo, britanski zvaničnici obavljali su provjere Abramoviča i svih njegovih saradnika, osim jednog – provjeravajući da li ih istražuje neka policijska ili bezbjednosna agencija.
Nakon trovanja u Solzberiju, sve provjere ponovo su urađene, opet preko FCO-a. U februaru 2019. provjera Abramoviča je ponovljena, jer su zvaničnici Džerzija bili zabrinuti zbog „otvrdnjavanja stavova prema osobama sa ruskim vezama“.
Presude bilježe i četiri sastanka uživo između britanskih i džerzijskih zvaničnika, uključujući jedan između Fodemera i britanskog regulatora, Uprave za finansijsko ponašanje (FCA).
Nakon svake provjere opisane u presudama, zvaničnik FCO-a dao je zeleno svjetlo. Takođe su izrazili interesovanje da nastave da primaju informacije o onima koji traže rezidentstvo na Džerziju.
U jednom mejlu zvaničnika FCO-a o Abramoviču stoji:
„Što se tiče RA – nemamo značajnih zabrinutosti, problema ili negativnih tragova u vezi s ovim [redigovano]. On, konkretno, ima veliki ‘otisak’, ali ne takav da izaziva posebnu zabrinutost ili istragu. Informacija je, međutim, veoma korisna u izgradnji šire slike aktivnosti u ovoj oblasti i predmetu.“
Bez političkih primjedbi iz Londona
Mekrej je takođe saopštio zvaničnicima u sopstvenoj vladi da iz Londona nema političkih primjedbi na otvaranje vrata Abramoviču i njegovim milijardama. U bilješci upućenoj državnom tužiocu, jedan zvaničnik vlade Džerzija zabilježio je:
„Napomenuo sam iz našeg kratkog razgovora sljedeće:
– Preduzeli ste odgovarajuće i opsežne provjere;
– Kao rezultat, potvrdili ste da nema dovoljno dokaza da se ova aplikacija zaustavi; i da bi, ukoliko bi postojao dovoljan nivo dokaza, pitanje bilo upućeno na najviši ministarski nivo unutar vlade Ujedinjenog Kraljevstva.“
Prema sudskim presudama, Abramovič nikada nije preuzeo boravište na Džerziju. Godine 2018. dobio je izraelsko državljanstvo.
Abramovič sada vodi postupak protiv vlade Džerzija, tvrdeći da je riječ o „zavjeri“. Njegovi advokati tvrde da od početka istrage na Džerziju, prije više od tri godine, protiv njega nije podignuta nijedna optužnica, te da se u toj jurisdikciji ne vodi nijedan krivični postupak koji ga obuhvata. U saopštenju prošle sedmice rekli su da, prema njihovim saznanjima, „nije postignut nikakav napredak“ u istrazi koju vodi državni tužilac.
Njegovi advokati naglasili su da sudije u objavljenim presudama nisu imale zadatak da utvrđuju da li je bilo korupcije ili priznanja korupcije od strane Abramoviča u vezi sa poslovanjem Sibnefta, te da nijesu donosili nikakve zaključke o tome. Podsjetili su i da sudovi u Ujedinjenom Kraljevstvu 2012. godine nisu utvrdili da je Abramovič prekršio bilo koji zakon u vezi sa svojim poslovnim aranžmanima.
„U odbrani našeg klijenta nije bilo nikakve tvrdnje da je sticanje relevantnog entiteta ostvareno korupcijom, a naš klijent negira te navode“, naveli su njegovi zastupnici.
Portparol državnog tužioca Džerzija pozdravio je odluku Tajnog savjeta, dodajući:
„Istraga Jedinice za ekonomski kriminal i oduzimanje imovine pri Kancelariji pravnih zastupnika, u vezi sa gospodinom Abramovičem i drugima, i dalje je aktivna.”