ECFR: Kineski angažman u Crnoj Gori upalio alarm u EU

Brza ekspanzija kineskih aktivnosti i prateći rizici od ekonomskog i političkog zarobljavanja u državama poput Crne Gore, doveli su do zakašnjele, ali pojačane pažnje institucija EU, navodi se u novom izvještaju Evropskog savjeta za spoljne odnose (ECFR).

U izvještaju pod nazivom “ Širom zatvorenih očiju: Kako čitati kineski scenario na Zapadnom Balkanu”, autor Vladimir Šopov upozorava da da Evropska unija i dalje nema jasnu politiku prema sve dubljem angažmanu Pekinga u regionu.

„Godine 2021. jedan primjer kineskog angažmana na Zapadnom Balkanu upalio je alarm u EU: Crna Gora se približavala finansijskom kolapsu nakon što se ogroman kredit od kineske Exim banke za kontroverzni projekat auto-puta pretvorio u planinu duga – koja je u jednom trenutku dostizala više od trećine godišnjeg budžeta države“, podsjetio je.

EU je, kako je dodao, reagovala munjevito: brzo je mapirala stanje na terenu, ojačala svoje timove za Kinu i na kraju intervenisala kako bi spriječila Crnu Goru da upadne u dužničko ropstvo prema Kini.

„Taj događaj bio je poziv na buđenje za EU u pogledu širenja kineskog uticaja na periferiji Unije. Ipak, četiri godine kasnije, EU i dalje nema jasnu ‘„’kinesku uslovljenost’“’ za zemlje kandidate, a tema Kine i dalje je primjetno odsutna iz formalnih pregovora o pristupanju. Ovaj vakuum dodatno povećava nejasna i kolebljiva politika EU prema Kini“, naveo je Šopov.

Kineska kompanije CRBC (China Road and Bridge Corporation) dobila je 2014. godine posao izgradnje prve dionice auto-puta Bar-Boljare (od Smokovca do Mateševa). Krajem iste godine uzet je kredit kod kineske Exim banke od 943,99 miliona dolara uz grejs period od šest godina i rokom otplate od 14 godina. Otplata glavnice počela je 2021. godine zbog čega je Vlada tražila pomoć od EU za refinansiranje kineskog kredita.

Ministarstvo finansija zaključilo je 2024. godine hedžing aranžman sa četiri banke za kredit kod Exim banke. Hedžing je zaključen do kraja otplate kredita, do 2035. godine, uz reviziju uslova nakon dvije godine.

Geopolitičko pozicioniranje Vlade Crne Gore

U izvještaju ECFR-a se navodi da crnogorska vlada pokazuje slične tendencije kao neke druge u regionu (Srbija, Sjeverna Makedonija), potpisujući ugovore o javnim nabavkama u različitim sektorima sa državama van EU, uprkos tome što je prije samo nekoliko godina zemlja bila na ivici bankrota zbog kineskih kredita.

„U praksi se pokazalo da je oprez javnosti prema Kini bio vrlo kratkog daha“, ocijenio je Šopov.

Nastavak poslova sa kineskim kompanijama

Podsjeća da je infrastruktura u središtu kineskih napora da se pozicionira i učvrsti na Zapadnom Balkanu i da je to dovelo do zakašnjele, ali pojačane pažnje institucija EU, uključujući Evropsku komisiju i Evropski parlament.

„Međutim, to nije zaustavilo nove poslove“, kaže Šopov podsjećajući da su u avgustu 2023. crnogorske vlasti dodijelile  ugovor vrijedan 54 miliona eura za dionicu puta Budva–Tivat dvjema kineskim firmama (Shandong Foreign Economic and Technical Cooperation i Shandong Luqiao Group).

Još upečatljivije, kako dodaje, Podgorica je nedavno u uži izbor za izgradnju 23 kilometra auto-puta Bar–Boljare (dionica Mateševo-Andrijevica) uvrstila tri kineske kompanije (Shandong Hi-Speed Group, Power Construction Corporation of China i China Communications Construction Company).

„Nedugo zatim, Evropska komisija i Evropska banka za obnovu i razvoj – koje finansiraju oko trećine projekta vrijednog 605 miliona eura – zatražile su od Crne Gore da poništi pretkvalifikacioni tender“, naveo je.

„EU ne može biti geopolitički akter bez jasne politike proširenja i jasnog stava o Kini“

Šopov je u izvještaju naveo nekoliko preporuka za EU, kako bi smanjila kineski uticaj na region.

Prva je da EU bude odlučnija u proširenju i prema Kini.

“EU ne može biti geopolitički akter bez jasne politike proširenja i jasnog stava o Kini”, upozorio je.

Potrebno je, kako preporučuje, uskladiti zahtjeve i podsticaje, definisati čvrst vremenski okvir za pristupanje, a EU mora uključiti šire društvo, ne samo vlade.

“Pristupanje nije samo pravno – to je proces spajanja građana, ekonomija, univerziteta, kultura i lokalnih zajednica”, rekao je Šopov.