Evropska komisija: Rast crnogorske ekonomije usporio u prvom kvartalu

Rast crnogorske ekonomije usporio je u prvom ovogodišnjem kvartalu na 2,5 odsto, u odnosu na 2,9 odsto u četvrtom tromjesječju prošle godine, pokazuje kvartalni izvještaj Evropske komisije o ekonomijama zemalja kandidata ili potencijalnih kandidata za članstvo u EU.

EK je u izvještaju konstatovala da je ekonomski rast Zapadnog Balkana značajno usporio u prvom kvartalu 2025. Realni rast BDP-a regiona pao je na 2,3% u prvom kvartalu, sa 3,3% u prethodnom.

„Sve države zabilježile su niži rast nego u prethodna tri mjeseca, a Srbija, najveća ekonomija u regionu, imala je najveće usporavanje, sa 3,3 na 2%. Iznad granice od 3% bile su Sjeverna Makedonija i Albanija“, navodi se u izvještaju.

Dodaje se da je potrošnja domaćinstava ostala ključni pokretač rasta proizvodnje u prvom kvartalu 2025, iako je njen rast usporio – često znatno – u većini ekonomija regiona. Potrošnja domaćinstava bila je podržana nastavkom visokog rasta plata u cijelom regionu.

Bruto investicije u osnovni kapital značajno su ubrzale rast na godišnjem nivou na Kosovu, dok su u Crnoj Gori blago usporile, ali su ostale na visokom nivou. Nasuprot tome, u Srbiji su investicije pale prvi put nakon pet godina, pri čemu je rast BDP-a uglavnom bio rezultat snažnog povećanja zaliha. Rast bruto investicija (uključujući promjene u zalihama) imao je značajan doprinos rastu i u Sjevernoj Makedoniji i Bosni i Hercegovini.

„Spoljnotrgovinska razmjena generalno je obilježena jačim rastom uvoza u odnosu na izvoz, što je dovelo do negativnog doprinosa međunarodne trgovine rastu BDP-a“, navela je EK.

Stopa nezaposlenosti pala je u većini zemalja regiona u prvom kvartalu 2025. I rast zaposlenosti usporio je na 0,2%.

„Ukupno gledano, stope nezaposlenosti u regionu bile su na istorijski niskim nivoima, ali i dalje više nego u EU, krećući se od 8,2% u Srbiji do 13,4% u Bosni i Hercegovini“, piše u izvještaju.

Crna Gora da ojača fiskalnu održivost ograničavanjem javne potrošnje

U dijelu izvještaja o Crnoj Gori navodi se da su 13. maja, na godišnjem Ekonomskom i finansijskom dijalogu između EU i regionalnih partnera usvojeni zajednički zaključci sa smjernicama za pojedinačne zemlje, u kojima se, između ostalog, poziva Crna Gora da ojača fiskalnu održivost ograničavanjem javne potrošnje i korišćenjem viška prihoda za nastavak smanjenja javnog duga. Smjernice takođe pozivaju Crnu Goru da sprovede budžetske mjere za povećanje prihoda, pripremi sveobuhvatnu izjavu o fiskalnim rizicima, uključujući rizike koji potiču od državnih preduzeća, i da završi uspostavljanje fiskalnog savjeta.

Podsjeća se da su 27. juna, Evropska unija i Crna Gora privremeno zatvorile Poglavlje 5 o javnim nabavkama u pregovorima o pristupanju EU. U junu je Crna Gora potpisala dva ugovora o grantu sa Evropskom investicionom bankom (u ukupnoj vrijednosti od 35,5 miliona eura) za modernizaciju željezničke dionice Bar–Vrbnica, koja je dio Orijentalno/Istočnomediteranskog koridora koji povezuje Crnu Goru i Srbiju. U julu je Evropska banka za obnovu i razvoj odobrila zajam od 200 miliona eura Crnoj Gori za izgradnju druge dionice auto-puta Bar–Boljare.

Makroekonomski pokazatelji

EK navodi da je realni rast BDP-a usporio na 2,5% u prvom kvartalu 2025, u odnosu na 2,9% u prethodnom kvartalu. Tokom 2024. godine, realni BDP je porastao 3%, u poređenju sa 6,3% godinu ranije. U prvom kvartalu 2025, privatna potrošnja i bruto investicije u osnovna sredstva bili su glavni pokretači rasta, porastavši 8,5% i 10,4%.

„Rast javne potrošnje usporio je na 1,4%, sa 4,8% u četvrtom kvartalu 2024. Izvoz robe i usluga smanjen je za 2,2%, čime je nastavljen trend slabog izvoza, koji je bio prekinut u četvrtom kvartalu 2024. kada je izvoz porastao 9,8%. Istovremeno, uvoz je porastao 4,6%, što je dovelo do negativnog doprinosa neto izvoza BDP-u od 4,5 procentnih poena“, piše u izvještaju.

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu 2025. pala 4,2%, što je kasnije nadoknađeno rastom od 11,8% u aprilu i 29,1% u maju. Pad u prvom kvartalu je uglavnom uzrokovan smanjenjem proizvodnje električne energije (−13,4%), dok su rudarstvo i prerađivačka industrija porasli11,2%, odnosno 1,9%. Vrijednost izvedenih građevinskih radova porasla je 1,5%. Snažna potrošačka tražnja podržala je rast maloprodaje (+5,1%), koji se nastavio i u aprilu (+1,2%) i maju (+6,6%), navodi se.

Tržište rada

Nakon dvije godine poboljšanja, tržište rada pokazalo je mješovite rezultate u prvom kvartalu 2025, konstatovala je EK.

Prema anketi o radnoj snazi (LFS), zaposlenost je pala treći kvartal zaredom (−4,4%), u poređenju sa rastom od 10,1% u istom kvartalu prethodne godine. Stopa učešća (starosna grupa 15–64) pala je na 71,5% sa 72,3%. Nezaposlenost je smanjena na 11,4% sa 11,7% iz prethodnog kvartala, a niža je i u odnosu na 12% u prvom kvartalu 2024. Nezaposlenost među muškarcima porasla je na 13,9% (sa 10,3%), dok je kod žena pala na 8,3% (sa 14,2%). Prosječna neto zarada (bez poreza i doprinosa) u maju je porasla 21,9% i iznosila je 1.014 eura, djelimično zbog prepolovljavanja doprinosa za penzije. Bruto zarada porasla je na 1.208 eura sa 1.042 eura godinu ranije.

Spoljni sektor

EK navodi da je deficit tekućeg računa povećan na 18,2% BDP-a u prvom kvartalu ove godine, u odnosu na 17,5% u četvrtom kvartalu 2024. Uzrok je rast deficita robne razmjene (44,7% BDP-a u odnosu na 44,3%) i blago smanjenje suficita u uslugama (21% naspram 21,2%). Suficit sekundarnog dohotka blago je pao na 5,7% BDP-a, dok je deficit primarnog dohotka ostao stabilan na 0,2%. Neto priliv stranih direktnih investicija bio je stabilan u četiri kvartala do marta 2025, na 6,6% BDP-a.

Inflacija

Inflacija je porasla na 4,6% u junu, sa 3,8% u aprilu i prosječnih 3,2% u prvom kvartalu. Glavni uzroci inflacije u periodu januar–jun bili su rast cijena u zdravstvu (+10%), smještaju i ugostiteljstvu (+8,5%), rekreaciji i kulturi (+6,9%) i alkoholnih pića (+5,9%). Rast cijena hrane bio je umjeren (+2,4%), dok su cijene prevoza pale 0,7%, piše u izvještaju.

Bankarski sektor

Bankarski sektor Crne Gore ostao je stabilan i profitabilan, ocijenila je EK. Povraćaj na imovinu blago je pao na 2,1% sa 2,7%, dok je udio likvidne aktive u kratkoročnim obavezama pao na 24,9% sa 26,6%. Kreditna aktivnost komercijalnih banaka nastavila je da raste (+17,2% u maju), nakon 15,2% u aprilu i 14,4% u prvom kvartalu. Rast je uglavnom podstaknut kreditiranjem domaćinstava (+18,6%) i preduzeća (+17,8%). Krediti među bankama i ka državnim preduzećima porasli su 57,5% i 127%. Kreditiranje nerezidenata usporilo je na 13,4% (u odnosu na prosjek od 22,8%) i činilo je 23% ukupnih kredita. Zbog snažnog kreditnog rasta, udio loših kredita pao je na 3% u maju sa 4,6% godinu ranije. Rast depozita bio je umjeren, 5,7% u maju, nakon 6% u aprilu i 5,9% u prvom kvartalu. Depoziti preduzeća su u prosjeku pali 0,2%, dok su depoziti domaćinstava porasli15,2%. Depoziti finansijskih institucija porasli su 31,7%, dok su nerezidentski depoziti pali 5,6%, čineći 21,4% ukupnih depozita u maju (naspram 25,2% u maju 2024).

Fiskalni sektor

Prihodi budžeta porasli su 0,8%, ali su bili 2% ispod plana u prvih pet mjeseci 2025, podsjeća EK.

„Djelimičan razlog je pad doprinosa za penzije (−36,4%), koji su bili 13,7% ispod plana“, piše u izvještaju.

Dodaje se da su prihodi od poreza porasli 10,8% i premašili su plan 1,8%. Prihodi od PDV-a i akciza porasli su 12%, odnosno 8,2%. Dobar ekonomski rezultat doprinio je snažnom rastu poreza na dobit preduzeća (+46,3%). Rashodi budžeta porasli su 8,1%, ali su bili 6,8% ispod plana jer je kapitalna potrošnja pala 15% i bila je 34% ispod plana.

„Glavni pokretači rasta rashoda bili su socijalni transferi (+12,8%) i kamate (+37,5%). Budžetski deficit u periodu januar–maj iznosio je 0,6% projektovanog BDP-a, u poređenju sa suficitom od 0,5% godinu ranije i planiranim godišnjim deficitom od 3,5%. U prvom kvartalu 2025, javni dug je pao na 56,9% BDP-a, sa 61,3% na kraju 2024“, navela je EK.

Podaci o javnom dugu za prvi kvartal ne uključuju rekordnu emisiju euroobveznica od 850 miliona eura (oko 10,7% BDP-a za 2025) koju je Crna Gora izdala krajem marta, sa rokom dospijeća od sedam godina i kamatnom stopom od 4,875%. Sredstva su namijenjena za refinansiranje više od 800 miliona eura starih kredita koji dospijevaju 2025. Krajem marta, državni depoziti, uključujući zlato, iznosili su 300,1 milion eura ili 3,8% BDP-a, piše u izvještaju.