Globalni biznis kojim dominiraju tri zemlje – Većina falsifikata koji ulaze u EU potiče iz Azije
Sve složeniji i globalno rasprostranjeni lanci snabdijevanja predstavljaju pogodnu priliku za falsifikatore potrošačkih proizvoda, koji uglavnom koriste onlajn (online) platforme i male poštanske pošiljke za distribuciju svojih falsifikata – najčešće odjeće, obuće, kožne galanterije i elektronskih uređaja – ka globalnim tržištima.
Prema studiji Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) i Evropske kancelarije za intelektualnu svojinu (EUIPO), objavljenoj u maju ove godine, falsifikovana i piratska roba čini 2,3 odsto ukupne svjetske trgovine, u vrijednosti od 467 milijardi američkih dolara (396 milijardi eura) zaplijenjenih tokom 2021. godine. Ta cifra je skoro šest puta veća od bruto domaćeg proizvoda (BDP) Slovenije, koji je prošle godine iznosio nešto manje od 67 milijardi eura.
Od ukupne količine, u Evropsku uniju (EU) je uvezeno falsifikata u vrijednosti od 117 milijardi dolara (99 milijardi eura), što predstavlja 4,7 odsto ukupnog uvoza u EU i skoro četvrtinu globalnog tržišta falsifikata.
Falsifikovana roba i na granicama Slovenije
Većina falsifikata koji ulaze u EU i druga ciljana tržišta potiče iz Azije – posebno iz Kine i Hong Konga – dok je Turska takođe glavno čvorište falsifikatorske mreže. Prema podacima OECD-a, ove tri zemlje odgovorne su za 80 odsto svih falsifikata u opticaju, dok sama Kina pokriva 45 odsto.
Ovi podaci odnose se i na Sloveniju, gdje prema informacijama Finansijske uprave Republike Slovenije (FURS), falsifikovana roba stiže brodskim kontejnerima preko Luke Kopar, ili poštom iz Kine, Hong Konga i Turske.
Tokom prošle godine, na slovenačkim granicama zaplijenjeno je 777 proizvoda, čija se ukupna vrijednost procjenjuje na 2,5 miliona eura, što je osjetno manje nego prethodnih godina. Najviše je bilo zapljena odjeće, obuće, modnih dodataka, audio i video opreme te dječjih igračaka, navodi FURS.
„Roba koja dolazi u Luku Kopar uglavnom je namijenjena kupcima u drugim članicama EU (Češka, Mađarska, Slovačka), dok su zadržane poštanske pošiljke uglavnom bile za domaće potrošače u Sloveniji, kao rezultat internet kupovine. Većina te robe se uništava pod carinskim nadzorom“, naveli su iz uprave.
Akrapovič sarađuje s carinom
Kako je izvijestio portal info360 u aprilu, najmanje sedam godina u Sloveniji djeluje organizovana kriminalna grupa koja prodaje falsifikovana sredstva za čišćenje – poput praška za pranje rublja Ariel ili deterdženta za suđe Fairy – kako u Sloveniji tako i u inostranstvu. Policija aktivno istražuje ovaj slučaj.
Početkom godine, carinici u Hrvatskoj zaplijenili su preko 50 tona falsifikovanih sredstava za čišćenje poznatih robnih marki. O tome je obaviješten američki proizvođač Procter & Gamble, koji je podnio tužbu protiv hrvatske firme Mak 4 You. Sud je u presudi potvrdio da se radi o falsifikovanim proizvodima, piše isti portal.
Jedna od slovenačkih kompanija koja je imala problem s krivotvorenjem svojih proizvoda je proizvođač izduvnih sistema Akrapovič, koji ističe da ulaže znatna sredstva u razvoj i testiranje svojih proizvoda kako bi obezbijedili sigurnost, dugotrajnost i dodatnu vrijednost, što falsifikati ne mogu da ponude.
„Kod falsifikovanih proizvoda, koji su obično znatno jeftiniji, korisnici ne dobijaju isto iskustvo kao s originalima. Borimo se protiv falsifikata kroz pravne mehanizme, ali i kroz odličnu saradnju s carinskim službama Evropske unije“, naveli su iz kompanije za Forbes Slovenija.
U izvještaju OECD-a posebno se ističe nagli porast falsifikovanih autodjelova, što ukazuje da se falsifikatori okreću sve složenijim i tehnički zahtjevnijim proizvodima. Ovi dijelovi često ne zadovoljavaju bezbjednosne standarde, a sve je više slučajeva zaplijenjenih vazdušnih jastuka koji se u slučaju sudara ne aktiviraju.
Falsifikatori brzo prate tržište i izbjegavaju kontrole
Falsifikatori sve efikasnije reaguju na tržišne trendove, koristeći međunarodne plovne puteve poput Dunava, te sve češće primjenjuju strategije lokalizacije – šaljući nesastavljene djelove ili samo ambalažu bliže krajnjem tržištu, što dodatno otežava otkrivanje i kontrolu, navodi se u studiji. Zone slobodne trgovine, koje karakteriše slabija carinska kontrola, igraju ključnu ulogu u tom procesu.
Najčešće mete falsifikatora su roba široke potrošnje: odjeća, obuća, kožna galanterija i elektronika. Prema podacima OECD-a i EUIPO-a, prve tri kategorije čine 62 odsto svih zaplijenjenih falsifikata, dok najveći udio u ukupnoj vrijednosti zaplijenjene robe – gotovo četvrtinu – zauzimaju vrijedni satovi.
Pored toga, sve je više slučajeva krivotvorenja proizvoda koji direktno ugrožavaju zdravlje i bezbjednost potrošača – kao što su autodjelovi, ljekovi, kozmetika, dječje igračke i prehrambeni proizvodi.
Blic proizvodnja za blic potrošnju
Studija OECD-a dodatno upozorava da su falsifikatori usavršili sposobnost brzog reagovanja na tržišne trendove. Čim identifikuju popularan proizvod, odmah započinju proizvodnju falsifikata i plasman putem onlajn platformi – uključujući i najveća tržišta poput američkog Amazona i kineske Alibabe.
Potom, robu distribuiraju širom svijeta kroz male poštanske pošiljke, koje su često oslobođene carine u skladu s tzv. de minimis pravilima, i samim tim izvan strožih carinskih kontrola koje se primjenjuju na veće pošiljke.
Giganti u borbi protiv falsifikatora
Zaplijenjeni proizvodi na granicama jasno pokazuju da je modna industrija jedna od najpogođenijih krivotvorenjem. To uključuje sve – od odjeće i obuće, do dodataka poput torbi i raznih modnih aksesoara. Falsifikatori neovlašćeno koriste intelektualnu svojinu poznatih brendova, od proizvođača luksuzne robe poput Luj Vitona (Louis Vuitton), do sportskih giganata kao što su Najki (Nike) i Adidas.
Zato ne iznenađuje što su upravo ove kompanije među najaktivnijima u borbi protiv preprodavača falsifikata. Njihove aktivnosti uključuju:
- kampanje za podizanje svijesti,
- uvođenje novih tehnologija za sljedivost (praćenje proizvoda kroz sve faze proizvodnje i distribucije),
- sisteme za autentifikaciju proizvoda,
- kao i pravne postupke protiv prekršilaca.
LVMH na čelu globalnog fronta
Najveći svjetski luksuzni konglomerat LVMH, koji u svom portfoliju ima brendove poput Luj Vitona i proizvođača pića Moet Enesi (Moët Hennessy), pokrenuo je još 2010. godine veliki front protiv krivotvorenja pokrenuvši oko 30.000 krivičnih prijava i zatvorivši više od hiljadu web stranica koje prodaju krivotvorenu robu.
Godine 2014. LVMH se udružio sa Guglom (Google) i iBejom (eBay) kako bi efikasnije nadgledao plasman falsifikovane robe na internetu. Prošle godine, započeli su pregovore i sa mrežom TikTok, koja je uvela onlajn prodavnicu u svoju globalnu ponudu, kako bi spriječili prodaju falsifikata i na toj platformi.
Najki je 2017. godine učestvovao u pilot-programu sa Amazonom radi suzbijanja falsifikovanja proizvoda. Ipak, kompanija se povukla 2019. iz tog programa i sa platforme, kako bi se više posvetila direktnoj prodaji potrošačima.
Godine 2023. LVMH, zajedno s konkurentskim brendovima Prada i Kartije (Cartier), osnovao je Aura Blockchain Consortium – neprofitno udruženje koje koristi Majkrosoftovu (Microsoft) blokčejn (blockchain) tehnologiju. Kupcima se putem nje omogućava da dobiju digitalni sertifikat kojim mogu provjeriti autentičnost i istorijat proizvoda, izvijestio je Forbes.
Pravne ofanzive: Najki i Adidas na sudu
Najki i Adidas trenutno vode pravne bitke protiv falsifikatora svojih patika i drugih proizvoda. Obje kompanije imaju prepoznatljive zaštitne znake: kod Najkija je to čuveni “swoosh” (kvačiča, znak potvrde), dok Adidas koristi tri paralelne dijagonalne pruge.
U julu prošle godine, Adidas je na Floridi podnio tužbu protiv skoro 120 internet stranica, optužujući ih za kršenje intelektualne svojine i prodaju falsifikovane odjeće i obuće, prema pisanju portala Sportiko (Sportico).
Njemačka kompanija zahtijeva odštetu od dva miliona američkih dolara po svakom prekršaju – to jest, po svakoj upotrebi zaštitnog znaka i svakoj prodaji falsifikata – od sajtova koji posluju u Sjedinjenim Američkim Državama, ali su u vlasništvu stranih državljana. Takođe zahtijeva da:
- provajderi obustave hosting spornih stranica,
- te da ih pretraživači više ne prikazuju u rezultatima pretrage.
Adidas: Ogromni troškovi zbog eksplozije falsifikata
Kompanija Adidas je za portal Sportiko izjavila da snosi značajne pravne i istražne troškove u borbi protiv krivotvorenja, koje uglavnom pripisuje eksponencijalnom rastu falsifikata na internetu.
U junskom izvještaju StokEks-a (StockX), američke platforme za preprodaju patika, navodi se da su modeli Samba i 00s bili najfalsifikovanijeAdidas patike tokom prošle godine. Tokom tog perioda, kompanija je odbacila više od 370.000 artikala – pretežno patika – ukupne vrijednosti od 74 milijarde dolara (63 milijarde eura) jer nisu ispunjavali standarde za verifikaciju. Od toga je preko 30.000 pari označeno kao sumnjive krivotvorine, navodi se u istom izvještaju.
Takođe, prema analizama StockX-a, falsifikatori sve češće ciljaju na najrasprostranjenije i najpristupačnije modele, dok su ranijih godina najčešće falsifikovani ekskluzivni i ograničeni artikli.
Najki protiv preprodavača i influensera
Najki trenutno vodi pravnu bitku protiv StockX-a, optužujući ovu platformu za preprodaju da je prodavala falsifikovane patike Najki. U martu ove godine, američki sud u Njujorku djelimično je presudio u korist Najkija – StockX je proglašen odgovornim za prodaju četiri para falsifikata privatnim istražiteljima Nakija, kao i dodatnih 33 para trećem kupcu.
Suđenje treba da se nastavi pred porotom, pošto je sud odbacio drugu tužbu Najkija koja se odnosila na navodno lažno oglašavanje.
U aprilu, Najki je ostvario još jednu sudsku pobjedu: sud na Floridi presudio je u korist kompanije u predmetu protiv influensera Eben Foksa (Eben Fox) – modnog kreatora sadržaja sa više od milion pratilaca. Presuđeno je da je Foks prodavao falsifikovane Najki patike putem KešEpa (CashApp) i reklamirao ih na platformi Diskord (Discord). Najki je tužbu podnio u decembru 2023. godine.
U junu 2024, Najki i Konvers (Converse) su zajedno podnijeli tužbu protiv 52 organizovane falsifikatorske mreže u Sjedinjenim Američkim Državama. Te mreže su upravljale sa 98 internet stranica i 267 naloga na društvenim mrežama, preko kojih su, navodno, prodavale hiljade falsifikovanih proizvoda oba brenda.
Najki procjenjuje da svake godine gubi stotine miliona dolara prihoda zbog falsifikovanja njegovih proizvoda. Kao odgovor, kompanija pokušava da ograniči preprodaju korišćenjem blokčejn tehnologije.
U okviru projekta CHIP (Cryptographic Hardware Integration Project), Najki je patentirao proizvod Cryptokicks – blokčejn-kompatibilne patike. Uz fizičke patike, kupac dobija i digitalnu verziju sa identičnim serijskim brojem, u kojem su upisani podaci o: vlasništvu, prethodnim transakcijama i autentičnosti.
Da li su luksuzni brendovi sami odgovorni?
Kako je još prije nekoliko godina pisao Harvard Biznis Rivju (Harvard Business Review – HBR), porast krivotvorenja luksuznih brendova nije isključivo rezultat kriminalnih mreža, već je djelimično i posljedica poslovnih odluka samih modnih kuća.
Mnogi luksuzni brendovi su umjesto stvarnog luksuza i vrhunskog kvaliteta, “signalizirali luksuz” – koristeći upadljive logotipe kao zamjenu za kvalitet, dok su istovremeno prebacivali proizvodnju u zemlje s nižim troškovima, poput Kine. Taj autsorsing (outsourcing) je značajno oslabio kontrolu nad lancem snabdijevanja, baš u trenutku kada su falsifikatori postajali sve organizovaniji i sofisticiraniji.
Paralelno s tim, proizvođači luksuzne robe drastično su povećali cijene, iako su troškovi proizvodnje opadali. Mnoge kompanije su istovremeno ukinule pristupačnije linije. Na primjer, modna kuća Dolće i Gabana (Dolce & Gabbana) je 2012. godine ukinula svoj jeftiniji brend D&G.
Prema analizi HBR-a, takve prakse su dovele do razočarenja među potrošačima, koji počinju da preispituju logiku kupovine skupe originalne torbe proizvedene u Kini, kada za znatno manje novca mogu kupiti vizuelno gotovo identičnu kopiju – moguće čak proizvedenu u istoj fabrici i od strane istog dobavljača.
Ovu višegodišnju praksu su dodatno “razotkrili” korisnici kineskih društvenih mreža, i to u aprilu ove godine. Kada je američki predsjednik Donald Tramp (Donald Trump) pokrenuo trgovinski rat s Kinom, uvođenjem visokih carina, radnici u kineskim fabrikama počeli su da dijele viralne objave i fotografije.
Ti postovi su pokazivali kako se luksuzni proizvodi zapravo prave u kineskim fabrikama, po djeliću maloprodajne cijene.
Jan Artiček, Forbes Slovenija