Robinson: Crna Gora „papirni levijatan“ – formalno postoji, ali nedovoljno efektivno funkcioniše

Crna Gora se istorijski može svrstati u kategoriju „odsutnog Levijatana“, gdje su klanovi i društvene norme igrale glavnu ulogu umjesto institucionalne države — često nauštrb individualnih sloboda i sistemske pravde, ocijenio je nobelovac Džejms A. Robinson (James A. Robinson).

On je danas održao predavanje na Drugoj međunarodnoj konferenciji o ekonomiji i biznisu (MICEB 2025), koju organizuje Ekonomski fakultet Univerziteta Crne Gore.

U savremenom kontekstu, naveo je da Crna Gora vjerovatno pripada kategoriji „papirnog levijatana“ — države koja formalno postoji, ali nedovoljno efektivno funkcioniše, dok je društvo fragmentisano i teško se kolektivno organizuje.

„Slabe države ponekad opstaju jer odgovaraju političkim elitama. Rješenje može doći kroz jačanje građanskog društva, spoljnu podršku — poput pristupanja EU — ili stvaranje novog društvenog ugovora«, rekao je Robinson tokom sesije “Uski koridor slobode: Mogućnosti njegove primjene u današnjem svijetu kojim dominiraju slonovi. Šta je s malim zemljama?”,prenio je Bankar.

Ekonomska teorija i crnogorski raskršće

U drugom dijelu predavanja, Robinson je govorio o ograničenjima klasične ekonomske teorije.

„Ekonomska teorija projektuje svijet kao da je svuda isti — poput Njutnovih zakona. Ali društvena teorija to nije. Ona zavisi od kulture, istorije i društvenog konteksta.“

U ovom dijelu posebno je uporedio Crnu Goru sa Švajcarskom — takođe decentralizovanom državom sa klanovskom prošlošću. Iako su obje zemlje imale lokalizovane strukture moći, ratovi su u Švajcarskoj podstakli stvaranje jačih i inkluzivnijih institucija, dok Crna Gora, kako kaže, nije uspjela da uđe u taj “uzak koridor”.

„Ratovi mogu pogurati države ka centralizaciji, ali krajnji rezultat zavisi od početnih okolnosti. Pruska je postala despotski Levijatan, Švajcarska je ušla u koridor slobode, a Crna Gora je ostala izvan njega.“, naveo je.

Robinson je osporio pojednostavljena tumačenja kao što je poznata teza Čarlsa Tilija (Charles Tilly) da „rat stvara državu, a država stvara rat“, naglasivši da su stvarne posljedice mnogo kompleksnije i uslovljene specifičnim istorijskim okolnostima.

Na kraju, Robinson je pozvao na aktivnu ulogu građanskog društva, saradnju i viziju bolje budućnosti.

„Možete se dogovorom uvesti u koridor slobode. To se dogodilo u Švedskoj tridesetih godina, u Južnoj Africi nakon aparthejda. Ako možemo da zamislimo bolju budućnost — možemo je i graditi”, rekao je Robinson.

Milatović: Crna Gora se suočava s izazovima dvostruke tranzicije – ekonomske i demokratske

Predsjednik države Jakov Milatović je na otvaranju MICEB konferencije kazao da održivi ekonomski razvoj nije stvar izbora već imperativ u vremenima sve dubljih globalnih izazova, rastućih nejednakosti i krhkih institucija.

„Globalna dešavanja ukazuju na to da više ne živimo u donekle predvidivom svijetu. Geopolitičke tenzije, poremećaji u lancima snabdijevanja, energetske krize, trgovinski ratovi i fragmentacija globalnog tržišta danas oblikuju novu realnost. Evropska unija, čiji dio želimo da budemo, nalazi se u procesu redefinisanja svojih razvojnih prioriteta. Zeleni dogovor, digitalna transformacija, strateška autonomija – to više nisu samo tehnokratski izrazi, već konkretni razvojni okviri. U isto vrijeme, svjedoci smo rastuće svijesti o potrebi za pravednijim, inkluzivnijim i otpornijim ekonomskim modelima. Održivost više nije dodatak – ona je osnova svakog ozbiljnog plana razvoja“, poručio je Milatović.

On je, kako je saopšteno iz njegovog kabineta, kazao da se Crna Gora, kao zemlja u procesu pristupanja Evropskoj uniji, suočava s izazovima dvostruke tranzicije – i ekonomske i demokratske.

On je kroz tri važne poruke govorio o najvažnijem kapitalu koji jedna zemlja može imati – o institucijama, ne birokratiji, već o onome što čini srž svakog modernog društva: pravilima igre, koja bi trebalo da budu jednaka za sve.

Kazao je da su institucije više od resursa i nije bogatstvo ono što gradi jake institucije – već su jake institucije ono što stvara bogatstvo.

“U djelima Robinsona, Acemoglu-a i Johnson-a, jasno se pokazuje da prirodni resursi, lokacija i istorijska reputacija ne moraju nužno biti garancija prosperiteta jedne zemlje. U tom smislu, Crna Gora, kao mala i otvorena ekonomija, nema luksuz da gradi dugoročni rast na iscrpljivim resursima. Naš ‘rudnik zlata’ mora biti u institucionalnoj pouzdanosti: u sudovima koji garantuju sigurnost ulaganja, u državnoj upravi koja poštuje zakon i u tržišnim uslovima koji su isti za sve. Jer investitor ne dolazi gdje je zemljište najjeftinije, već gdje zna da će ugovor biti u svakom trenutku poštovan. Preduzetnik ne rizikuje svoj kapital u ambijentu u kojem je pristup prilici pitanje bliskosti sa vladajućom političkom elitom, a ne kvalitet njegove ideje. Zato je institucionalni kvalitet ključna pretpostavka svake ozbiljne ekonomske viziije i razvojne strategije”, istakao je Milatović.

Naglasio je da je ekonomski razvoj bez institucionalne reforme kratkoročna iluzija i da “možemo graditi puteve, ali ćemo bez snažnih institucija teško daleko stići”.

Istakao je i da je presudni trenutak sada – ne sjutra i da se institucije ne mijenjaju same od sebe – već da ih “mijenjamo mi ili one zauvijek oblikuju nas”.

Dekan Ekonomskog fakulteta Mijat Jocović kazao je da Crna Gora pripada Evropskoj uniji – duhovno, istorijski, pravno-ekonomski i vrijednosno.

„Zato je važno da na tom putu gradimo inkluzivne i otvorene institucije, i da strategiju članstva pratimo promišljenim politikama održivog razvoja“, naglasio je Jocović.

On je, kako je navedeno u saopštenju Ekonomskog fakulteta, istakao važnost popularizacije znanja i spoja između naučnoistraživačke zajednice, kreatora politika i privrede, kao ključnog mehanizma za izgradnju modernog i održivog društva.

„Mala je zemlja kakva je naša – nemojmo je izdati. Ova konferencija je simboličan korak ka tom cilju“, poručio je dekan Ekonomskog fakulteta.

Poručio da Ekonomski fakultet ne treba posmatrati samo kao organizacionu jedinicu Univerziteta Crne Gore, već kao jednu od ključnih institucija za razvoj države.

„Od svog osnivanja 1960. godine, Ekonomski fakultet se mijenjao u skladu s vremenom, prihvatajući promjenu kao jedinu konstantu razvoja“, istakao je Jocović.

On je podsjetio da je kroz ovu visokoškolsku instituciju prošlo više od 12.000 studenata, od kojih su mnogi zauzeli najodgovornije funkcije u privredi i državnim institucijama.

„Fakultet je godinama mudro prepoznavao društvene i ekonomske tokove, reformisao nastavne planove, inicirao naučnoistraživački rad i razvijao međunarodnu saradnju. Današnja konferencija je rezultat upravo takvog promišljanja“, kazao je.