Inovativna kancer terapija i vizionarska uloga profesora Špehta povećala uspješnost liječenja mnogih vrsta tumora

Inovativna kancer terapija uz pomoć moćnih akceleratora čestica, uključujući jone raznih elemenata poput ugljenika, značajno je unaprijedilo medicinske tehnike i povećalo uspješnost liječenja mnogih vrsta tumora, te ostvarilo dugogodišnji san o liječenju kancera i snimanju unutrašnjih organa bez upotrebe hirurških instrumenata.

To je za Forbes Crna Gora kazala bivša ministarka nauke, fizičarka Sanja Damjanović.

„Inovativna kancer terapija uz pomoć moćnih akceleratora čestica, uključujući jone raznih elemenata poput ugljenika, predstavlja revolucionarni pristup u liječenju kancera. Ova metoda precizno usmjerava jonsko zračenje direktno na kancerogene ćelije gdje god se nalazile u organizmu, bez oštećenja zdravog tkiva. Karakteriše je visoka preciznost i efikasnost, što je značajno unaprijedilo medicinske tehnike i povećalo uspješnost liječenja mnogih vrsta tumora, te ostvarilo dugogodišnji san o liječenju kancera i snimanju unutrašnjih organa bez upotrebe hirurških instrumenata“, kazala je Damjanović.

Prema  njenim riječima, prvih 450 pacijenata u Evropi liječeno je ovom inovativnom metodom od 1997. do 2008. godine ne u klasičnoj klinici, već u GSI Helmholtz institutu za istraživanje teških jona u Darmštatu, Njemačkoj. Uspješno liječenje ovih pacijenata dovelo je do izgradnje prve klinike u Evropi specijalizovane za ovu metodu, Centra za terapiju jonima u Hajdelbergu (HIT), Njemačka.

„Zasluge za ovaj pionirski poduhvat pripadaju vizionarskoj ulozi profesora Hansa Joahima Špehta (Hans Joachim Specht), istaknutog naučnika sa Univerziteta u Hajdelbergu. Špeht je bio rijetka kombinacija vrhunskog naučnika i menadžera, čije su hrabre odluke ostavile trajan uticaj na društvo”, navela je.

Pojašnjava da je SEEIIST (South East European International Institute for Sustainable Technologies) inicijativa, koja teži postati istraživačka infrastruktura zasnovana na akceleratorima za terapiju kancera i biomedicinska istraživanja pomoću jona, potekla od ključnih pionira u korišćenju jona za liječenje kancera, profesora Špehta, čiji je rad bio ključan za uspostavljanje prve evropske klinike za terapiju jonima, HIT u Hajdelbergu, i profesora Ugo Amaldija iz CERN-a, koji je odigrao vitalnu ulogu u uspostavljanu druge evropske klinike za terapiju jonima, CNAO u Pavia-i, Italija.

Hans Špeht i Ugo Amaldi su bili ključni pokretači ideje o centru za jonsku kancer terapiju na Zapadnom Balkanu, što bi bio peti centar te vrste u Evropi.

„Osigurali su snažnu međunarodnu podršku od uglednih institucija poput CERN-a, GSI-a i već postojećih četiri hadronske klinike u Evropi (HIT, CNAO, MedAustron i MIT). Njihova uloga je bila presudna u razvoju najmodernijeg dizajna medicinskog akceleratora za SEEIIST, koristeći bogato znanje stečeno tokom izgradnje superprovodnog akceleratora u CERN-u, Veliki hadronski sudarač (LHC)“, kazala je Damjanović kojoj je Špeht bio mentor i sa kojim je sarađivala punih 25 godina.

Špeht je preminuo 20. maja ove godine.

„Njegov neizbrisiv doprinos fundamentalnoj nauci i terapiji kancera pomoću jona, kao i značajan uticaj na društvo, čine ga trajnom inspiracijom za buduće generacije“, rekla je Damjanović.

Damjanović je kao ministarka nauke inicirala SEEIIST (Međunarodni institut za održive tehnologije na prostoru Jugoistočne Evrope), koji tek treba da bude izgrađen, a lokacija, za koju je zainteresovana Crna Gora, nije još određena.

Vizionarstvo profesora Špehta

Damjanović kaže da profesora Špehta sada svi pamte kao istorijsko ime, sinonim za revolucionarne pomake u istraživanjima iz oblasti atomske, nuklearne i visokoenergetske fizike, ali i za pionirske primjene tih istraživanja u modernoj medicini, posebno u kancer terepiji pomoću akceleratora jona.

Špeht je bio jedan od ključnih osnivača programa ultra-relativističke nuklearne fizike teških jona u CERN-u (Evropska organizacija za nuklearno istraživanje) tokom 1980-ih, postavljajući temelje za novu liniju istraživanja kvark-gluonske plazme, stanja materije za koju se smatra da je postojalo u ranom Univerzumu samo nekoliko mikrosekundi nakon Velikog praska. Bio je na čelu prve i druge generacije eksperimenata sa teškim jonima u CERN-u, HELIOS NA34-2 i CERES/NA45, i jedan od osnivača treće generacije ALICE eksperimenta na Velikom hadronskom sudaraču (LHC).

„Špeht je bio izuzetan eksperimentalista sa izvanrednim talentom za vrhunske detektore. Kroz njegovo remek-djelo, eksperiment CERES, te kasnije kao vodeća figura u eksperimentu NA60, Špeht je uspješno detektovao jasan signal kvark-gluonske plazme. Uspio je da izoluje termalno zračenje leptonskih parova u sudarima teških jona, što je bio jedan od najizazovnijih signala poznato kao ‘Plankov’ spektar termalnog zračenja“, rekla je Damjanović.

Gotovo dvije decenije kasnije, kako je dodala, ovi rezultati ostaju neprevaziđeni, i dalje drže titulu najcitiranijeg eksperimentalnog rezultata iz programa na akceleratoru Super-proton-synchrotron (SPS).

Revolucionarna uloga u terapiji kancera jonima

Kao naučni direktor GSI Helmholtz Centra za istraživanje teških jona u Darmštatu od 1992. do 1999. godine, Špeht je prepoznao potencijal kancer terapije jonima i bio uvjeren u njenu tehničku izvodljivost.

„Inicirao je pilot projekat u GSI-u za eksperimentalnu kancer terapiju pacijenata i uspio da ubijedi Vladu Njemačke da podrži ovu inovativnu tehnologiju liječenja kancera. Ova hrabra odluka, koja je tada izazvala kontroverzu u naučnoj zajednici, zahtijevala je veliku odlučnost“, navela je Damjanović.

Pod njegovim vođstvom, GSI je razvio inovativne tehnike skeniranja intenziteta jonskog zračenja (‘raster scan’) i PET kontrolu u realnom vremenu, što je omogućilo precizno usmjeravanje zračenja na kancerogene ćelije uz zaštitu zdravog tkiva. Operativna sigurnost i stabilnost GSI akceleratorskih postrojenja znatno su poboljšana, dok je odsjek za biofiziku GSI-a razvio biološki optimizovano planiranje jonskog zračenja za terapijsku upotrebu, kaže Damjanović.

Ključne saradnje i realizacija projekata

Špehtova odlučnost bila je ključna u uspostavljanju saradnje između GSI-a, Univerzitetskog kliničkog centra u Hajdelbergu, Njemačkog centra za kancer u Hajdelbergu (DKFZ) i Helmholtz centra Dresden-Rossendorf (HZDR).

“Ovo partnerstvo omogućilo je liječenje prvih 450 pacijenata ovom inovativnom metodom u GSI istraživačkom institutu. Špeht je lično preuzeo odgovornost za liječenje prvih 450 pacijenata u GSI istraživačkom institutu. Uspješno liječenje ovih pacijenata kulminiralo je izgradnjom Centra za terapiju jonima u Hajdelbergu (HIT), prve klinike u Evropi koja je koristila ovu naprednu metodu“, navela je Damjanović.

Trajno naslijeđe

Od 2008. godine, HIT centar u Hajdelbergu uspješno liječi oko hiljadu pacijenata godišnje, demonstrirajući trajno nasljeđe Špehtovog vizionarstva i menadžerskih sposobnosti.

“Profesor Špeht je kroz svoju karijeru pokazao kako hrabre odluke i naučna istraživanja mogu donijeti značajan napredak u medicini, ostavljajući dubok i trajan uticaj na društvo. HIT klinika u Hajdelbergu je inspirisala izgradnju sličnih centara u Evropi (CNAO Pavia, Italija; MedAustron, Wiener Neustadt, Austriji; MIT, Marburg, Njemačka) i pokretanje SEEIIST inicijative za istraživanje i terapiju kancera jonima na Zapadnom Balkanu“, kazala je Damjanović.